Şema Terapi Nedir? (Erken Dönem Uyumsuz Şemaların Özellikleri)
Şema Nedir?
Şemalar, erken dönem çocukluk yaşantıları, bakım verenlerin etkisi, çevreyle girilen etkileşim ve deneyimler sonucu oluşmaya başlamaktadır. Bu yapılar ergenlik döneminin sonuna kadar oldukça hızlı bir şekilde oluşup şekillenmektedir. Şemalar, deneyimlerimiz sonucunda geliştirdiğimiz süregelen yaşantımızda da bizde ortaya çıkan duygu ve düşünceler kognitif yapılar ve mantıksal sınıflamalar halinde oluşan kalıplardır.
Şemalar, düşünce, duygu kalıplarını ve yeni deneyimler konusunda nasıl harekete geçebileceğimizi belirler. Şemalar, sayesinde yeni deneyimleri içselleştiririz. Mantıksal, kognitif bir yapı halinde repertuarımıza dahil ederiz. Kısaca şemalar, deneyimlediğimiz olaylara dönük inançlarda, duyguların organize halde bulunması ve davranışlarımızın şekillenmesinde görev alırlar.
Şemaların İşlevi Nedir?
Bireylerin yetiştiği aile çevresinde veya yakın çevresinde yer alan şartlara uygun şekillerde şemalar geliştirir. İlerleyen yaş dönemlerinde ise travmatize edici olayların etkisiyle zorlantı içerisinde bulunan birey deneyimlediği olaylar sonucunda travmatize süreçlerle o an ki koşullar içerisinde belirli mantıksal örüntülerle açıklanabilen fakat ilerleyen süreçte işlevselliği bozan yapılar haline dönüşmektedir.
Bir bakıma içinde bulunduğumuz koşullar dahilinde durumsal olarak ilk etapta oldukça işlevsel olabilmektedir. Fakat birey değişen yaşam koşulları ve yeni çevresel deneyimler içerisine girdikçe durumsal açıdan adaptif olan bu şemalar sorun yaratmaya başlar. Böylece ilerleyen süreçte ise şemalar uyum bozucu hale gelmektedir. Yaşamın ilerleyen dönemlerinde ise yaşanan benzer deneyimler tarafından uyarılan bireyin şemaları tetiklenir. Artık işlevsel olmayan şemalar sorunları beraberinde getirir. Şemalar değişmesi güç ve değişime dirençli, katı yapılar olması sebebiyle bireylerin işlevselliğini derinden etkiler.
Erken Dönem Uyumsuz Şemaların Yapısı
-Genelleşmiş, süreklilik içeren, yayılımcı örüntülerdir.
-Bizlerin kendimize dönük veya diğerleriyle olan ilişkilerimizi barındırırlar.
-Başta çocukluk dönemi ve ergenlik sürecinde gelişmektedirler.
-Duygular, düşünceler, duyumlar ve anılardan köken alırlar.
-Bireylerin yaşamı süresince devamlılık göstererek gelişirler.
-Uyumsuz şemalar işlevselliği olumsuz yönde etkilerler.
-Uyumsuz şemalar yeni tecrübeler, deneyimler ve yeni bilgi girdileri ile var olan şemada değişiklik meydana gelebilir ve yeniden örgütlenebilir. Bu durum şemaların dinamik ve değişken yapılar olduklarını göstermektedir.
Bilişsel Kuram Perspektifinden Şemalar;
Aaron Beck, bilişsel kurama göre ise şemaları “organizma da etki doğuran uyaranı görüntüleme, kodlama ve değerlendirme yapısı” ve “şemalar özelinde, birey deneyimlerini anlamlı bir biçimde kategorize etme ve yorumlama imkânı bulduğu yapılardır” şeklinde bir açıklama da bulunmuştur
Beck (1967)’de çalışmalarında şemaları ele almıştır. Şemalar çocukluk döneminde oluşmaya başlasa bile yaşamın ilerleyen yıllarında biçimlenebilmektedir. Kusurlu, hatalı, çarpıtılmış, olumlu/olumsuz adaptif ya da maladaptif yapılardır. Gün içinde bireyler çok fazla uyarıcıya maruz kalırlar. Bu uyaranlardan organize bir açıklama çıkararak durumları açıklamaya çalışırız. Benzer deneyimleri farklı bireyler farklı şekillerde algılayabilirler. Aynı bireyler ise benzer yaşantıları organize bir şekilde ısrarla benzer tepkiler geliştirebilirler. Şemalar bizlere bu şekilde tutarlı, organize ve dengeli olmamızı sağlar.
Bilişsel Davranışçı Terapi Perspektifinden Şemaların Özellikleri;
-Mutlak, katı, değişime dirençli, genellenmiş kabullerdir.
-Erken yaşam olaylarından köken alırlar.
-Ulaşmak zor ve müdahale de bulunmak zordur.
-Deneyimlerimize anlam yüklememizi sağlar.
-Hızlı karar verme ve özümseme işlevini görürler.
-Ruhsal sorunlara yol açan uyumsuz şemalar şeklinde görülür.
-Aynı zamanda olumlu/uyumlu şemalar da bulunmaktadır. Psikoterapi de uyumlu şemalar güçlendirme için kullanılır. (İyi biriyim, Kendi kendime yeten biriyim, Hayatta kalabilirim vb.)
-Davranışlarımızı etkileyen zihinsel yapılardır.
-Anlam oluşturabilmek için gerekli temel yapı niteliği taşırlar.
-Şemalar ortadan kalkmazlar veya şemayı oluşturan yaşam deneyimleri yok olmaz.
-Bilişsel Davranışçı Terapide şemalar yok edilmeye çalışılmaz.
-Şemalar ara inançların oluşumunu etkiler.
Erken Dönem Uyumsuz Şemaların Gelişimi;
1. İhtiyaçların ve dürtülerin zedeleyici halde engellenmesi veya aşırı doyumu
Olumlu şeylerin aşırı derece de doyumunun sağlanması (Bağlanma sorunları, kimlik algısı süreçleri, istek ve ifadelerin özgürlüğünün olmaması, bakım verenin akılcı sınırlar ve özdenetimi desteklememesi, bireyselleşmenin engellenmesi, güvenlik, bakım ve tutarlılık gibi temel işlevlerin sağlanamaması şeklinde örneklenebilir.)
2. Kurbanlaştırılma, kötü davranım, benlik bütünlüğünü bozucu deneyimler (travmalar)
3. Gerekenden fazla abartılı şekilde bakım görmek.
4. Seçici içselleştirme, özdeşleşme, mizaç ve kültürel etkiler rol oynar.
Şema Kimyası / Şema Devamlılığı;
Erken çocukluk dönemi başta olmak üzere, ilerleyen dönemlerde oluşan şemalar seçici odaklama nedeniyle hayatın diğer dönemlerinde tetiklenerek ortaya çıkabilmektedir. Şemalar uyumsuz olsalar dahi, bireyler tanıdık bildik bu olumsuz deneyimlerin içerisine tekrar tekrar girerler. Şema kimyası nedeniyle bireyler inançlarını doğrular. Bu mekanizma üzerinden şemalar beslenerek işlevsiz davranışlar geliştirirler. Şemalarının devamlılığını sağlarlar.
Şema Terapi Perspektifinden Şemalar;
Şemalar kısa vadede, bizlerin yaşam olaylarına karşı adaptasyonunu sağlar. Şemaların evrimsel bir yönü vardır. Deneyimlerimizi mantıksal bir şekilde kategorize etme yönünde doğal bir motivasyon taşırız. Yeni durumlara uyum sağlamayı ve özümseme sürecimizi kolaylaşır. Uyumsuz ve uzun süreli olmamak koşuluyla zararsız, adaptif olan bu stratejiler. İlerleyen süreçte uyumsuz düşüncelerin gelişimine de neden olabilmektedir
Şema, Young’a göre bireyin kendi içsel sesi olabilen ve bir diğeriyle etkileşimine dönük olabilir. Çocuklukta gelişmeye başlayan, yaşamımız süresince gelişen, değişen ve şekillenen işlevsel olmayan geniş temalar olarak tanımlamıştır. Bilişler, anılar, duygular ve duyumları içermektedirler. Young’a göre kronik Eksen 1’de yer alan psikopatolojilerin temelinde ve kişilik bozukluklarında erken dönem uyumsuz şemaların yattığını belirtmiştir.
Psikanalitik Perspektiften Şemalar;
Şemalar, birçok kuramda farklı isimle ve perspektifle ele alınmaktadır. Psikanalitik kurama göre ve nesne ilişkileri kuramının önemli bir bölümüyle bağdaştığını görmekteyiz. Deneyimlerimize dayanarak bizlere dünyanın nasıl bir yer olduğuna ve içsel nesne temsillerine dair örtük bir şekilde organize bilgiler oluşturmamızı sağlar.
Bilgi İşleme Modeli Perspektifinden Şemalar;
Şemalar bilişsel örüntülerdir. Bireylerin uyaranları durumlara göre organize etmesi, örgütlemesi, yapılandırması ve anlamlı bir bütün şekline sokmasıdır. Kısa süreli bellekten uzun süreli belleğe yönelen deneyimlerimiz kodlama yöntemiyle ilgili şemalarla ilişkili ve anlamlı hale gelir. Şemalar bilgiyi düzenler. Zihinde var olan geçmiş bilgilerimiz yeni gelen bilgi ile ilişkilendirilir. Bu sayede şemalar, yeni karşılaştığımız girdilerin işlemlenmesini, verimli şekilde barındırılmasını ve tekrar kullanılmasını sağlar. Fakat bilgi işleme modelinde her zaman bu durum işlevsel yanıtlar oluşturmamızı sağlamaz.
İşlevsel olmayan şemalar ve otomatik düşünceler bilişsel çarpıtmalara neden olurlar. Bilgi işleme sisteminde ilk defa deneyimlenen bilgi var olan şemayla açıklanabilmek amacıyla çarpıtılır veya otomatik düşünce formatında ortaya çıkabilirler.
Şemalar, erken dönem çocukluk yaşantıları, bakım verenlerin etkisi, çevreyle girilen etkileşim ve deneyimler sonucu oluşmaya başlamaktadır. Bu yapılar ergenlik döneminin sonuna kadar oldukça hızlı bir şekilde oluşup şekillenmektedir. Şemalar, deneyimlerimiz sonucunda geliştirdiğimiz süregelen yaşantımızda da bizde ortaya çıkan duygu ve düşünceler kognitif yapılar ve mantıksal sınıflamalar halinde oluşan kalıplardır.
Şemalar, düşünce, duygu kalıplarını ve yeni deneyimler konusunda nasıl harekete geçebileceğimizi belirler. Şemalar, sayesinde yeni deneyimleri içselleştiririz. Mantıksal, kognitif bir yapı halinde repertuarımıza dahil ederiz. Kısaca şemalar, deneyimlediğimiz olaylara dönük inançlarda, duyguların organize halde bulunması ve davranışlarımızın şekillenmesinde görev alırlar.
Şemaların İşlevi Nedir?
Bireylerin yetiştiği aile çevresinde veya yakın çevresinde yer alan şartlara uygun şekillerde şemalar geliştirir. İlerleyen yaş dönemlerinde ise travmatize edici olayların etkisiyle zorlantı içerisinde bulunan birey deneyimlediği olaylar sonucunda travmatize süreçlerle o an ki koşullar içerisinde belirli mantıksal örüntülerle açıklanabilen fakat ilerleyen süreçte işlevselliği bozan yapılar haline dönüşmektedir.
Bir bakıma içinde bulunduğumuz koşullar dahilinde durumsal olarak ilk etapta oldukça işlevsel olabilmektedir. Fakat birey değişen yaşam koşulları ve yeni çevresel deneyimler içerisine girdikçe durumsal açıdan adaptif olan bu şemalar sorun yaratmaya başlar. Böylece ilerleyen süreçte ise şemalar uyum bozucu hale gelmektedir. Yaşamın ilerleyen dönemlerinde ise yaşanan benzer deneyimler tarafından uyarılan bireyin şemaları tetiklenir. Artık işlevsel olmayan şemalar sorunları beraberinde getirir. Şemalar değişmesi güç ve değişime dirençli, katı yapılar olması sebebiyle bireylerin işlevselliğini derinden etkiler.
Erken Dönem Uyumsuz Şemaların Yapısı
-Genelleşmiş, süreklilik içeren, yayılımcı örüntülerdir.
-Bizlerin kendimize dönük veya diğerleriyle olan ilişkilerimizi barındırırlar.
-Başta çocukluk dönemi ve ergenlik sürecinde gelişmektedirler.
-Duygular, düşünceler, duyumlar ve anılardan köken alırlar.
-Bireylerin yaşamı süresince devamlılık göstererek gelişirler.
-Uyumsuz şemalar işlevselliği olumsuz yönde etkilerler.
-Uyumsuz şemalar yeni tecrübeler, deneyimler ve yeni bilgi girdileri ile var olan şemada değişiklik meydana gelebilir ve yeniden örgütlenebilir. Bu durum şemaların dinamik ve değişken yapılar olduklarını göstermektedir.
Bilişsel Kuram Perspektifinden Şemalar;
Aaron Beck, bilişsel kurama göre ise şemaları “organizma da etki doğuran uyaranı görüntüleme, kodlama ve değerlendirme yapısı” ve “şemalar özelinde, birey deneyimlerini anlamlı bir biçimde kategorize etme ve yorumlama imkânı bulduğu yapılardır” şeklinde bir açıklama da bulunmuştur
Beck (1967)’de çalışmalarında şemaları ele almıştır. Şemalar çocukluk döneminde oluşmaya başlasa bile yaşamın ilerleyen yıllarında biçimlenebilmektedir. Kusurlu, hatalı, çarpıtılmış, olumlu/olumsuz adaptif ya da maladaptif yapılardır. Gün içinde bireyler çok fazla uyarıcıya maruz kalırlar. Bu uyaranlardan organize bir açıklama çıkararak durumları açıklamaya çalışırız. Benzer deneyimleri farklı bireyler farklı şekillerde algılayabilirler. Aynı bireyler ise benzer yaşantıları organize bir şekilde ısrarla benzer tepkiler geliştirebilirler. Şemalar bizlere bu şekilde tutarlı, organize ve dengeli olmamızı sağlar.
Bilişsel Davranışçı Terapi Perspektifinden Şemaların Özellikleri;
-Mutlak, katı, değişime dirençli, genellenmiş kabullerdir.
-Erken yaşam olaylarından köken alırlar.
-Ulaşmak zor ve müdahale de bulunmak zordur.
-Deneyimlerimize anlam yüklememizi sağlar.
-Hızlı karar verme ve özümseme işlevini görürler.
-Ruhsal sorunlara yol açan uyumsuz şemalar şeklinde görülür.
-Aynı zamanda olumlu/uyumlu şemalar da bulunmaktadır. Psikoterapi de uyumlu şemalar güçlendirme için kullanılır. (İyi biriyim, Kendi kendime yeten biriyim, Hayatta kalabilirim vb.)
-Davranışlarımızı etkileyen zihinsel yapılardır.
-Anlam oluşturabilmek için gerekli temel yapı niteliği taşırlar.
-Şemalar ortadan kalkmazlar veya şemayı oluşturan yaşam deneyimleri yok olmaz.
-Bilişsel Davranışçı Terapide şemalar yok edilmeye çalışılmaz.
-Şemalar ara inançların oluşumunu etkiler.
Erken Dönem Uyumsuz Şemaların Gelişimi;
1. İhtiyaçların ve dürtülerin zedeleyici halde engellenmesi veya aşırı doyumu
Olumlu şeylerin aşırı derece de doyumunun sağlanması (Bağlanma sorunları, kimlik algısı süreçleri, istek ve ifadelerin özgürlüğünün olmaması, bakım verenin akılcı sınırlar ve özdenetimi desteklememesi, bireyselleşmenin engellenmesi, güvenlik, bakım ve tutarlılık gibi temel işlevlerin sağlanamaması şeklinde örneklenebilir.)
2. Kurbanlaştırılma, kötü davranım, benlik bütünlüğünü bozucu deneyimler (travmalar)
3. Gerekenden fazla abartılı şekilde bakım görmek.
4. Seçici içselleştirme, özdeşleşme, mizaç ve kültürel etkiler rol oynar.
Şema Kimyası / Şema Devamlılığı;
Erken çocukluk dönemi başta olmak üzere, ilerleyen dönemlerde oluşan şemalar seçici odaklama nedeniyle hayatın diğer dönemlerinde tetiklenerek ortaya çıkabilmektedir. Şemalar uyumsuz olsalar dahi, bireyler tanıdık bildik bu olumsuz deneyimlerin içerisine tekrar tekrar girerler. Şema kimyası nedeniyle bireyler inançlarını doğrular. Bu mekanizma üzerinden şemalar beslenerek işlevsiz davranışlar geliştirirler. Şemalarının devamlılığını sağlarlar.
Şema Terapi Perspektifinden Şemalar;
Şemalar kısa vadede, bizlerin yaşam olaylarına karşı adaptasyonunu sağlar. Şemaların evrimsel bir yönü vardır. Deneyimlerimizi mantıksal bir şekilde kategorize etme yönünde doğal bir motivasyon taşırız. Yeni durumlara uyum sağlamayı ve özümseme sürecimizi kolaylaşır. Uyumsuz ve uzun süreli olmamak koşuluyla zararsız, adaptif olan bu stratejiler. İlerleyen süreçte uyumsuz düşüncelerin gelişimine de neden olabilmektedir
Şema, Young’a göre bireyin kendi içsel sesi olabilen ve bir diğeriyle etkileşimine dönük olabilir. Çocuklukta gelişmeye başlayan, yaşamımız süresince gelişen, değişen ve şekillenen işlevsel olmayan geniş temalar olarak tanımlamıştır. Bilişler, anılar, duygular ve duyumları içermektedirler. Young’a göre kronik Eksen 1’de yer alan psikopatolojilerin temelinde ve kişilik bozukluklarında erken dönem uyumsuz şemaların yattığını belirtmiştir.
Psikanalitik Perspektiften Şemalar;
Şemalar, birçok kuramda farklı isimle ve perspektifle ele alınmaktadır. Psikanalitik kurama göre ve nesne ilişkileri kuramının önemli bir bölümüyle bağdaştığını görmekteyiz. Deneyimlerimize dayanarak bizlere dünyanın nasıl bir yer olduğuna ve içsel nesne temsillerine dair örtük bir şekilde organize bilgiler oluşturmamızı sağlar.
Bilgi İşleme Modeli Perspektifinden Şemalar;
Şemalar bilişsel örüntülerdir. Bireylerin uyaranları durumlara göre organize etmesi, örgütlemesi, yapılandırması ve anlamlı bir bütün şekline sokmasıdır. Kısa süreli bellekten uzun süreli belleğe yönelen deneyimlerimiz kodlama yöntemiyle ilgili şemalarla ilişkili ve anlamlı hale gelir. Şemalar bilgiyi düzenler. Zihinde var olan geçmiş bilgilerimiz yeni gelen bilgi ile ilişkilendirilir. Bu sayede şemalar, yeni karşılaştığımız girdilerin işlemlenmesini, verimli şekilde barındırılmasını ve tekrar kullanılmasını sağlar. Fakat bilgi işleme modelinde her zaman bu durum işlevsel yanıtlar oluşturmamızı sağlamaz.
İşlevsel olmayan şemalar ve otomatik düşünceler bilişsel çarpıtmalara neden olurlar. Bilgi işleme sisteminde ilk defa deneyimlenen bilgi var olan şemayla açıklanabilmek amacıyla çarpıtılır veya otomatik düşünce formatında ortaya çıkabilirler.
|
Yazan
|
Bu makaleden alıntı yapmak
için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir: "Şema Terapi Nedir? (Erken Dönem Uyumsuz Şemaların Özellikleri)" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Uzm.Psk.Onur CANSIZ'e aittir ve makale, yazarı tarafından TavsiyeEdiyorum.com (http://www.tavsiyeediyorum.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır. Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak Uzm.Psk.Onur CANSIZ'ın izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz. |
7 Beğeni 
Yazan Uzman
|
| Makale Kütüphanemizden | ||||
|
şema terapi, erken dönem uyumsuz şemalar, bilişsel terapilerde şemalar, şema kimyası, şema devamlılığı, şema döngüsü, ilişki döngüleri, çocukluk travmaları, çocukluk travmalarının izleri, çocukluk travmalarının etkisi, şemaların özellikleri, young, jeffrey young, şemaların işlevi, şemalar nedir, psikojide şemalar
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak
hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir
yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.
