Değişim: Geçmişin Engeli ile Değil Yardımıyla
Evelyn: Erişteye bak, babam çok pişmişten nefret eder. Duvarları hangi boya ile boyuyorsun? Çamaşırhane ve evin tonu aynı olmalı….
Waymond: Evelyn, sakin ol, babana vereceğimiz parti mükemmel olsun istiyorsun biliyorum ama babanın gördüğü güzel ailen ve başarılı işin olacak. Seninle gurur duyacak.
Evelyn: Bunlar babamın umurunda bile olmaz, sen de biliyorsun.
Waymond: Ama biz bakınca bunları görüyoruz değil mi?
Diyolog Her Şey Her Yerde Aynı Anda (2022) filminin başlangıçtaki bir sahnesinden. Evelyn çok uzun zaman sonra babası ile karşılaşacaktır ve bir sürü detay işler ile zihni meşguldür. Kocası Waymond ise onu sakinleştirmeye çalışır ve o noktada bize değişim ile ilgili önemli ipuçları veren bir cümle söyler; biz bakınca bunları görüyoruz değil mi?
Ötekinin ne gördüğüne bağlı kaldığımız zaman hissettiğimiz hoşnutsuzluğu gidermek için kendimizde değiştirebileceğimiz bir şey olmuyor. Waymond Evelyn’e kendisinin nerde durduğunu sorgulatmaya çalışarak, Evelyn’e babasına bağımlı olmadığı farklı bir seçenek sunar. Evelyn’e bu soru sanki tam temas edecekken, sahneye babasının sesi girer ve Evelyn tekrar detaylarla ilgili söylendiği moduna döner. Babanın bu sahnedeki gerçek varlığını eleştirel ebeveyn sesinin vücut bulmuş şekli gibi düşünürsek, kendimizle temas kurduğumuz değişim anlarımız eleştirel ebeveyn sesleri tarafından benzer şekilde baltalanabilir ve biz kendimizi bir anda eski döngünün içinde bulabiliriz.
Filmin odak noktası Evelyn isimli Çinli-Amerikalı bir kadın ile kızı Joy arasındaki çatışmalardır. Evelyn’in Çin’den uzun zamandır görüşmediği babası gelmektedir ve aynı zamanlarda vergi dairesi ile kaygı verici bir görüşmesi vardır. Kendisini başarısız görmesini istemediği için, Yüksek standartlar şeması olan babasından durumu gizlemektedir. Yine aynı zamanda kızı eşcinsel olduğunun annesi tarafından kabul edilmesini istemektedir. Evelyn’in ise ilişkileri ile ilgili konuşmak isteyen Waymond ve onunla temas kurmaya çalışan Joy ile konuşmaktan kaçındığını görüyoruz. Evelyn’in o an için tek yapabildiği işlerden söz etmektir.
Tam bu stres verici olayların içinde Evelyn, paralel evrenden gelen eşi Waymond’ın o evrendeki bir versiyonu tarafından sıradışı şekilde evrenler arası geçiş yapmaya başlar. Bu evrenler arası geçişlere Evelyn’in fantezi dünyası, onun bilinçdışı süreçleri veya terapi süreci gibi bakılabilir. Bu geçişlerin anlamlarına baktığımda, oralarda modsal bir takım geçişler görmek mümkün oldu.
Başka evrenden gelen Waymond ona kötücül bir kaostan söz eder. Hiçbir şeyin eskisi gibi olmadığı, kahvenin bile tadının aynı kalmadığı, bir başkasına güvenmenin mümkün olmadığı köklü bir değişimi anlatır. Bu şekilde kaosa sebep olan ve evreni yok etmek isteyen kişi Jobu Tupaki adında biridir. Onu tek durdurabilecek güce sahip kişi ise Evelyn’dir. Jobu’da Evely’în kendisini durdurmasını engellemek için onu öldürmek istemektedir.
Bu evrenlerde görüyoruz ki, Evelyn çok güçlü ve özel birisi. Bu evrenler aşırı telafi modundan beslenen evrenler gibi duruyor. Evelyn birileri ile çok iyi dövüşüyor; vergi memuru, vergi dairesindeki güvenlikler…Bu sahneler Evelyn’in zorlandığı durumları saldırı gibi algıladığını da düşündürtüyor. Deneyimlediği şey saldırı olunca o da savaş moduna geçiş yapıyor ve çok iyi bir dövüşçü oluyor. Bu fantezileri mükemmel olmaya çalıştığımız yüksek standartlar şemasına neden ihtiyaç duyduğumuzu da gösteriyor. Evelyn mükemmel olmak istiyor, çünkü hissettiği duygular ile nasıl baş edeceğini şu an bilemiyor. Kırılgan tarafı ile birlikte nasıl ilerleyeceğini bilemediği için, çok güçlü olarak kırılgan tarafını yok etmeye çalışıyor.
Sonraki sahnelerde anlıyoruz ki Jobu Tupaki kızı Joy. Evelyn’in muhtemelen hala ergenlikte olan kızı ile olan çatışmaları da bir savaş gibi deneyimlediğini bu fanteziler aracılığıyla düşünmek mümkün. Waymond’ın kaosu anlatırken ergenliğe benzer bir süreci aktardığını da düşünebiliriz. Bir şeylerin eski tadının kalmadığı ve ergenin kendisine özgü anlamlar bularak tekrar bir şeylere anlam yüklemeye çalıştığı bir süreçtir ergenlik. Bu aynı zamanda ebeveynler ile ayrışma ve kendine özgü değerler oluşturmak demektir. Joy şu an belli ki bu tarz bir kaosun içinde ancak Evelyn o kaosu kabul edip, Joy’un işlemlenmesine yardım edebilecek sakinlikte değil.
Evelyn için farklılaşmak, farklılığa yer açmak, farklılığı tehdit gibi algılamamak mümkün olmayınca, Evelyn savaş moduna geçiş yapıyor. Ergen için de bakımveren ona o yolu açmadan bunu yapabilmek çok zor. Bu sebeple şu an ancak savaş meydanında karşılaşabiliyorlar. Evelyn henüz joy’un Jobu olan tarafını kabul edemiyor ve kızının içine girdiğini düşündüğü Jobu ile dövüşüyor.
Evelyn dövüşmeyi bıraktığı bir anda Jobu ile konuşmaya başlıyor. Jobu, O’na ondan ne istediğini anlatabilmek için annesini kaosun merkezine götürüyor. Orada parlak ışıklar arasında bir bagel görüyoruz ve şöyle diyor Jobu;
‘Her şeyi bir bagelin üstüne koydum, her şeyi…Tüm umutlarımı ve hayallerimi, eski karnelerimi, tüm köpek cinslerini, Craigslist’deki kişisel ilanların hepsini, susam, haşhaş tohumu, tuz… Kendi içine çöktü. Çünkü her şeyi ama her şeyi bir bagelin üstüne koyarsan buna dönüşüyor.. Gerçeğe..Gerçek; hiçbir şeyin önemi yok. Hiçbir şeyin önemi yoksa hayatını boşa geçirdiğin için duyduğun acı ve suçluluk duygusu da yok olup gidiyor. Bir bagel tarafından yutuluyor’
Jobu aslında bir şeyleri taşımakta zorlandığını söylüyor. Filmin başında annesi ile konuşmak için çabalayan joy’un duygularını sonunda annesine duyurabilen tarafı oluyor Jobu. O noktada düşman gibi algılanan Jobu’nun sadece annesine kendisini anlatmaya çalışan ve ondan yardım isteyen küçük bir çocuk olduğunu hissetmek mümkün. Sahneye incinmiş çocuk girince düşman Jobu kayboluyor.
Joy ve Evelyn sonunda konuşabilmeye başlamışken, Evely’in babası geliyor ve Evelyn’e jobu tehlikeli olduğu için onu öldürmesi gerektiğini söylüyor. Evelyn Joy’u sonunda duyabildi ancak kızını dinleyebilmek için hala mücadele etmesi gereken içsel çatışmaları var. Babanın o sahnedeki varlığı Evely’in babasıyla ilişkide onda oluşan, ötekini kabul etmekte ve ona yer açmakta zorlanan eleştirel ebeveyn tarafını da sembolize ediyor. Yani Evelyn kızını duymaya çalışırken, eleştirel ebeveyn sesleri araya giriyor.
Filmde aralarda gösterilen karelerden anlıyoruz ki Evelyn kapsayıcı bir ebeveynlik almamış. Babasına o doğduğunda maalesef kızınız oldu denmiş, istenmeyen bir bebek sanki Evelyn. Babası beklentileri yüksek bir adam ve Evelyn’i kabul eden, ona yer açan, ona duygusal bakım veren bir baba kız ilişkileri yok gibi görünüyor. Annesini nerdeyse hiç görmüyoruz filmde. Bu durum tam da Evely’in çocukluğunda ebeveynlerinden gördüğü sağlıklı yetişkin modunun özelliklerini kapsayan annelik işlevinin ne kadar yetersiz olduğunun işareti gibi. Çocukluğunda herhangi bir ebeveyninden aldığı annelik işlevi yetersiz olunca, şimdi kendi kızına sağlıklı yetişkin kanalından nasıl yaklaşacağını da bilemiyor. Evelyn ‘in çocukluğu duygusal yoksunluk şemasını geliştirmeye açık bir yoksunluğu barındırıyor, Evelyn de şimdi kızıyla ilişkide onun ihtiyaçlarını fark etmekte zorlanarak aynı şemayı besleyecek şekilde onunla ilişki kuruyor. Evelyn’in kızıyla daha derin bir bağ kurabilmek için öncelikle duygusal yoksunluk şeması ve bu şemanın beslediği eleştirel ebeveyn sesleri ile mücadele etmesi gerek. Tam da kızını duymaya çalıştığı sahneye babasının gelmesi bu sebeple oldukça anlamlı duruyor.
Annesi ile bagelin başında konuşmaya devam eden Jobu şöyle diyor; ‘Ben senin kızınım, senin kızın benim. Joy’un her versiyonu Jobu Tupaki. Bizi ayıramazsın. Kızının hissettiği her şeyi hissettim. Senin annem olmanın yarattığı neşeyi de acıyı da biliyorum...Bunca zaman seni öldürmek için aramıyordum. Sadece benim gördüklerimi görebilen birini arıyordum. Hissettiklerimi hissedebilen…’
Jobu annesinden düşmanca algıladığı yanlarını kabul etmesini ve onda kabul ettiği özellikler ile kabul etmediklerini yan yana koyabilmesini istiyor. Yani annesinin ona bütüncül olarak bakabilmesine ve Joy ve Jobu olarak ayırmamasına ihtiyaç duyuyor. Çünkü annesi bu yanlarını kabul edemeyince, onun yanında da olamıyor. Annesinden rehberlik alamayan Jobu’nun duygusal yoksunluk hissettiği görülüyor. Hep yapılacak işlere odaklanarak duygularından kaçan annesi için kızını sarmalamanın yolu kendi kabul etmediği yönlerini kabul etmekten geçiyor. Yani önce Evelyn bütünleşmeli. Film bize eş zamanlı gerçek evrenden bir kesit sunuyor. O esnada gerçek evrende iş yerinde Evelyn’in babasının gelişi için verdiği bir parti var. Evelyn çok değer verdiği iş yerine zarar vermeye başlıyor. Waymond ile ilişkileri ile ilgili konuşmaktan kaçan Evelyn, artık gerçeklerden kaçmayacağım diyerek Waymond’ın verdiği boşanma evraklarını hışımla imzalar. Evelyn fazlasıyla sarıldığı şeyler ile çok sert kopuşlar ve kaçtığı şeyler ile de çok sert bir yüzleşme yaşıyor gibi görünüyor. Kendi eleştirel ebeveyn sesleri ile yüzleşen Evelyn’in onlardan kurtulmaya çalıştığını düşünebiliriz ancak şu anlık o da savaş gibi.
Aynı zamanda Bagel’in olduğu evrende, Jobu Bagel’i evreni değil kendini yok etmek için oluşturduğunu söylüyor. Evelyn savaş halindeyken, Joy bir teslim modunun içinde sanki. Kaldıramadığını söylüyor ve sanki yok olmak dışında bir seçenek göremiyor.
Joy’un biraz savaşmaya, Evelyn’in de kontrolü bırakabilmeye ihtiyacı var. Yani savaş modundaki Evelyn’in kontrolcü tarafını bırakabilen tarafı ile yumuşatmaya ihtiyacı varken, teslim modundaki Joy’un edilgenliğin yanına etkin olmayı koyabilmeye ihtiyacı var. Bu iki özelliği bütünleyebilen sağlıklı yetişkin işlevini Evelyn’e gösterecek kişi ise filmde şu ana kadar Evelyn tarafından sümsük olarak görülen Waymond.
Gerçek evrende, işletmesine zarar veren Evelyn’in eline kelepçeler takılıyor ve kocası memur ile konuşarak affedilmesini sağlıyor. Evelyn için film boyunca eşinin bir şeyleri halledebildiğini fark ettiği ilk yer burası. Eşine nasıl hallettiğini sorduğunda, Waymond sadece konuşarak diyor. Savaşın önüne sözün gücünü koyuyor.
Fantezi evrenlerinde de Waymond’ın rolü bu sahneden sonra değişiyor. O evrenlerde dövüşen kalabalığa Waymond şöyle diyor; ‘Korktuğunuz için, kafanız karıştığı için dövüştüğünüzü biliyorum. Benim de kafam karışık. Bildiğim tek şey nazik olmamız gerektiği. Evelyn’e bakıyor ve ona bakarak şöyle diyor ’kendini bir dövüşçü olarak gördüğünü biliyorum, ben de kendimi öyle görüyorum. Ben bu şekilde dövüşüyorum.’
Waymond, dövüşçü olmanın tek bir şekli olmadığını ifade ederek, aktif olmanın sadece saldırı ile olmadığını ifade ediyor. Waymond, sakin, kabul edici, duygularını ifade edebilen, empati yapabilen, eğlenceli bir karakter. Mesela kızı arkadaşı ile geldiğinde Evelyn Joy’a karşı söylenirken, Waymond kızını gördüğü için mutlu oluyor. Evelyn sinirlendiğinde, o da sinirlenerek savaş moduna geçmek yerine Evelyn’in kendisinin direkt ifade edemediği ihtiyaçlarını ve duygularını onun yerine dile getiriyor. Evelyn ise Waymond böyle yakın ve yumuşak temas kurduğu zaman onun saçmaladığını düşünüyor. Waymond kendisinin de dövüşçü olduğunu ifade ettiğinde, bu özellikleri değersizleştiren Evelyn’e bu özelliklerin değerini hatırlatmış oluyor ve teslim olmayla sağlıklı düzeyde edilgen olabilmek arasındaki farka vurgu yapıyor.
Bu sahneden sonra diğer evrenlerdeki Evelyn’in kimseyi incitmek istemediğini görüyoruz. Kızıyla veya diğerleri ile artık dövüşmüyor, onların ihtiyaçlarını algılamaya başlıyor. Artık Evelyn’in ruhsallığında ötekiler saldırgan düşman değiller, ihtiyaçları olan insanlara dönüyorlar.
Eş zamanlı olarak gerçek evrende baba Evelyn’in partideki öfkeli çıkışından kaynaklı Evelyn’e kızım değilsin diyor. Bu üzücü cümlenin, Evelyn’in fantezi dünyasındaki karşılığını görüyoruz. Fantezi evreninde Jobu giderken Evelyn onu durdurmak istiyor. Ancak baba Evelyn’i engellemek istiyor. Jobu sadece kızı değil, aynı zamanda Evelyn’in incinmiş çocuk yanı. Baba çocuğa yer bırakmıyor ama artık Evelyn’in bir yanı her iki çocuğun da gözden kaybolmasını istemiyor. Evelyn çocuk tarafına sahip çıktığı noktada babaya sınır koyabiliyor. O evrende Jobu’yu tutmasını engelleyen babasına bana yaptıklarını artık kızıma yapmayacağım diyen Evelyn, gerçek evrende benimle gurur duymuyorsan sorun değil, sonunda ben kendimle gurur duyuyorum diyebiliyor.
Bu cümle filmin başındaki Waymond’ın ama biz böyle görüyoruz di mi?, sorusuna koca bir değişim süreci sonrasında gelmiş bir cevap gibi. Evelyn artık değer verdiği şeyleri eleştirel ebeveynine rağmen sahiplenebiliyor. Ve gerçek evrende Evelyn, babasının da yanında Joy’u ve kadın arkadaşını kabul ettiğini söylüyor. Joy ümitsiz hissettiğinden ve annesine ondan uzaklaşmak istediğinden söz ediyor. Fantezideki evrende de Joy gitmeye çalışıyor ve annesi onu arkadan sarılarak tutmaya çalışıyor. Evelyn’in gücü yetmiyor. Destek için dede de annenin arkasından sarılarak tutuyor. Şu ana kadar geçmişi Evelyn’e joy ile ilişki kurması için engel olmuştu, şimdi yardımcı oluyor. Değişim yardımcı olabilmiş bir geçmişten doğuyor.
Kötü baba ile yüzleşip, ona sınır koyabilince ancak iyi babadan destek almak mümkün oluyor. Kötüye sınır koyamadığımız durumda kendimizi korumak için yakınlığa bariyer koyuyor ve o yakınlıkta iyi gelen şeyleri de alamıyoruz. Fantezide bunlar olurken gerçek evrende de dedenin yumuşadığını görüyoruz. Yani Evelyn’in içindeki baba değişince dıştaki korkunç baba da yumuşuyor. Çünkü iyi ve kötü yan yana geldi, iyi kötüyü yumuşattı, kötü iyiyi. Bu bütünleşmeden sağlıklı yetişkin tarafı güçlenerek çıktı.
Fantezideki evrenlerde karakterler eleştirel yanlara sınır koyarak yakınlığı tesis edebilince, gerçek evrende de gelişmekte olan bir yakınlığa tanık oluyoruz. Bu noktada temas, iletişim ve buna bağlı değişim ilk kez fantezi evreni üzerinden değil gerçek evren üzerinden bize sunuluyor.
Gerçek evrende Joy’un duygusal yoksunluk şeması güçlü ve ve Joy gitmekte ısrarcı. Annesi onu ikna edemiyor ve en son ona ‘ben her zaman burada seninle olmak isteyeceğim.’ diyor. Annesi en sonunda kızının yanında olmak isteyen yanıyla o ilişkide sabitleniyor. Evrenden evrene olan geçişler bitiyor. Anne yerleşebilince, Joy’da yerleşebiliyor. Bu güven Joy’un kalmasını sağlıyor.
Film bir değişim sürecini hareketli sahneler ve hızlı geçişlerle aktarıyor. Bazı değişimler bir anda oluyor. Bir an bir duygu, bir bilgi geliyor ve dokunabiliyor size. O anda bir bilgi gelip yerleşiyor içinize ve tamamen eski ana dönmek mümkün değil artık. O yeni bilgiyle hayata bakma ve eski gözlükleri takma arasında koca bir değişim süreci olsa da, bir ana koca bir farkındalık sığabiliyor. Waymond’ın Evelyn’e kendisini zayıf gördüğünü bildiğini ancak kendisinin bunu tercih ettiğini, bunun onun dövüşme yolu olduğunu söylediği sahne tam da böyle bir sahne. Bu sahne değişim için aşırı telafi kanalına geçerek değersizleştirdiğimiz, köşeye attığımız, kötü gördüğümüz veya düşmanlaştırdığımız şeylere duyduğumuz ihtiyacı gösteriyor.
Aşırı telafi modunda ötekileştirdiğimiz veya kopuk korungan modda benim ihtiyacım yok gibi hissettiğimiz ihtiyaçların, bizim bir şemamıza işaret ediyor olması ve eleştirel ebeveyn modumuz tarafından bize yasaklanan ihtiyaçlar olması çok muhtemel. Bu sebeple değişim için ısrarla beğenmediğimiz şeylere farklı bir gözle bakmak farklı evrenlerin kapısını açabilir.
Klinik Psikolog Funda Doğan
İyi Hissetmek dergisi 'Değişim' sayısında yayımlanmıştır.
Waymond: Evelyn, sakin ol, babana vereceğimiz parti mükemmel olsun istiyorsun biliyorum ama babanın gördüğü güzel ailen ve başarılı işin olacak. Seninle gurur duyacak.
Evelyn: Bunlar babamın umurunda bile olmaz, sen de biliyorsun.
Waymond: Ama biz bakınca bunları görüyoruz değil mi?
Diyolog Her Şey Her Yerde Aynı Anda (2022) filminin başlangıçtaki bir sahnesinden. Evelyn çok uzun zaman sonra babası ile karşılaşacaktır ve bir sürü detay işler ile zihni meşguldür. Kocası Waymond ise onu sakinleştirmeye çalışır ve o noktada bize değişim ile ilgili önemli ipuçları veren bir cümle söyler; biz bakınca bunları görüyoruz değil mi?
Ötekinin ne gördüğüne bağlı kaldığımız zaman hissettiğimiz hoşnutsuzluğu gidermek için kendimizde değiştirebileceğimiz bir şey olmuyor. Waymond Evelyn’e kendisinin nerde durduğunu sorgulatmaya çalışarak, Evelyn’e babasına bağımlı olmadığı farklı bir seçenek sunar. Evelyn’e bu soru sanki tam temas edecekken, sahneye babasının sesi girer ve Evelyn tekrar detaylarla ilgili söylendiği moduna döner. Babanın bu sahnedeki gerçek varlığını eleştirel ebeveyn sesinin vücut bulmuş şekli gibi düşünürsek, kendimizle temas kurduğumuz değişim anlarımız eleştirel ebeveyn sesleri tarafından benzer şekilde baltalanabilir ve biz kendimizi bir anda eski döngünün içinde bulabiliriz.
Filmin odak noktası Evelyn isimli Çinli-Amerikalı bir kadın ile kızı Joy arasındaki çatışmalardır. Evelyn’in Çin’den uzun zamandır görüşmediği babası gelmektedir ve aynı zamanlarda vergi dairesi ile kaygı verici bir görüşmesi vardır. Kendisini başarısız görmesini istemediği için, Yüksek standartlar şeması olan babasından durumu gizlemektedir. Yine aynı zamanda kızı eşcinsel olduğunun annesi tarafından kabul edilmesini istemektedir. Evelyn’in ise ilişkileri ile ilgili konuşmak isteyen Waymond ve onunla temas kurmaya çalışan Joy ile konuşmaktan kaçındığını görüyoruz. Evelyn’in o an için tek yapabildiği işlerden söz etmektir.
Tam bu stres verici olayların içinde Evelyn, paralel evrenden gelen eşi Waymond’ın o evrendeki bir versiyonu tarafından sıradışı şekilde evrenler arası geçiş yapmaya başlar. Bu evrenler arası geçişlere Evelyn’in fantezi dünyası, onun bilinçdışı süreçleri veya terapi süreci gibi bakılabilir. Bu geçişlerin anlamlarına baktığımda, oralarda modsal bir takım geçişler görmek mümkün oldu.
Başka evrenden gelen Waymond ona kötücül bir kaostan söz eder. Hiçbir şeyin eskisi gibi olmadığı, kahvenin bile tadının aynı kalmadığı, bir başkasına güvenmenin mümkün olmadığı köklü bir değişimi anlatır. Bu şekilde kaosa sebep olan ve evreni yok etmek isteyen kişi Jobu Tupaki adında biridir. Onu tek durdurabilecek güce sahip kişi ise Evelyn’dir. Jobu’da Evely’în kendisini durdurmasını engellemek için onu öldürmek istemektedir.
Bu evrenlerde görüyoruz ki, Evelyn çok güçlü ve özel birisi. Bu evrenler aşırı telafi modundan beslenen evrenler gibi duruyor. Evelyn birileri ile çok iyi dövüşüyor; vergi memuru, vergi dairesindeki güvenlikler…Bu sahneler Evelyn’in zorlandığı durumları saldırı gibi algıladığını da düşündürtüyor. Deneyimlediği şey saldırı olunca o da savaş moduna geçiş yapıyor ve çok iyi bir dövüşçü oluyor. Bu fantezileri mükemmel olmaya çalıştığımız yüksek standartlar şemasına neden ihtiyaç duyduğumuzu da gösteriyor. Evelyn mükemmel olmak istiyor, çünkü hissettiği duygular ile nasıl baş edeceğini şu an bilemiyor. Kırılgan tarafı ile birlikte nasıl ilerleyeceğini bilemediği için, çok güçlü olarak kırılgan tarafını yok etmeye çalışıyor.
Sonraki sahnelerde anlıyoruz ki Jobu Tupaki kızı Joy. Evelyn’in muhtemelen hala ergenlikte olan kızı ile olan çatışmaları da bir savaş gibi deneyimlediğini bu fanteziler aracılığıyla düşünmek mümkün. Waymond’ın kaosu anlatırken ergenliğe benzer bir süreci aktardığını da düşünebiliriz. Bir şeylerin eski tadının kalmadığı ve ergenin kendisine özgü anlamlar bularak tekrar bir şeylere anlam yüklemeye çalıştığı bir süreçtir ergenlik. Bu aynı zamanda ebeveynler ile ayrışma ve kendine özgü değerler oluşturmak demektir. Joy şu an belli ki bu tarz bir kaosun içinde ancak Evelyn o kaosu kabul edip, Joy’un işlemlenmesine yardım edebilecek sakinlikte değil.
Evelyn için farklılaşmak, farklılığa yer açmak, farklılığı tehdit gibi algılamamak mümkün olmayınca, Evelyn savaş moduna geçiş yapıyor. Ergen için de bakımveren ona o yolu açmadan bunu yapabilmek çok zor. Bu sebeple şu an ancak savaş meydanında karşılaşabiliyorlar. Evelyn henüz joy’un Jobu olan tarafını kabul edemiyor ve kızının içine girdiğini düşündüğü Jobu ile dövüşüyor.
Evelyn dövüşmeyi bıraktığı bir anda Jobu ile konuşmaya başlıyor. Jobu, O’na ondan ne istediğini anlatabilmek için annesini kaosun merkezine götürüyor. Orada parlak ışıklar arasında bir bagel görüyoruz ve şöyle diyor Jobu;
‘Her şeyi bir bagelin üstüne koydum, her şeyi…Tüm umutlarımı ve hayallerimi, eski karnelerimi, tüm köpek cinslerini, Craigslist’deki kişisel ilanların hepsini, susam, haşhaş tohumu, tuz… Kendi içine çöktü. Çünkü her şeyi ama her şeyi bir bagelin üstüne koyarsan buna dönüşüyor.. Gerçeğe..Gerçek; hiçbir şeyin önemi yok. Hiçbir şeyin önemi yoksa hayatını boşa geçirdiğin için duyduğun acı ve suçluluk duygusu da yok olup gidiyor. Bir bagel tarafından yutuluyor’
Jobu aslında bir şeyleri taşımakta zorlandığını söylüyor. Filmin başında annesi ile konuşmak için çabalayan joy’un duygularını sonunda annesine duyurabilen tarafı oluyor Jobu. O noktada düşman gibi algılanan Jobu’nun sadece annesine kendisini anlatmaya çalışan ve ondan yardım isteyen küçük bir çocuk olduğunu hissetmek mümkün. Sahneye incinmiş çocuk girince düşman Jobu kayboluyor.
Joy ve Evelyn sonunda konuşabilmeye başlamışken, Evely’in babası geliyor ve Evelyn’e jobu tehlikeli olduğu için onu öldürmesi gerektiğini söylüyor. Evelyn Joy’u sonunda duyabildi ancak kızını dinleyebilmek için hala mücadele etmesi gereken içsel çatışmaları var. Babanın o sahnedeki varlığı Evely’in babasıyla ilişkide onda oluşan, ötekini kabul etmekte ve ona yer açmakta zorlanan eleştirel ebeveyn tarafını da sembolize ediyor. Yani Evelyn kızını duymaya çalışırken, eleştirel ebeveyn sesleri araya giriyor.
Filmde aralarda gösterilen karelerden anlıyoruz ki Evelyn kapsayıcı bir ebeveynlik almamış. Babasına o doğduğunda maalesef kızınız oldu denmiş, istenmeyen bir bebek sanki Evelyn. Babası beklentileri yüksek bir adam ve Evelyn’i kabul eden, ona yer açan, ona duygusal bakım veren bir baba kız ilişkileri yok gibi görünüyor. Annesini nerdeyse hiç görmüyoruz filmde. Bu durum tam da Evely’in çocukluğunda ebeveynlerinden gördüğü sağlıklı yetişkin modunun özelliklerini kapsayan annelik işlevinin ne kadar yetersiz olduğunun işareti gibi. Çocukluğunda herhangi bir ebeveyninden aldığı annelik işlevi yetersiz olunca, şimdi kendi kızına sağlıklı yetişkin kanalından nasıl yaklaşacağını da bilemiyor. Evelyn ‘in çocukluğu duygusal yoksunluk şemasını geliştirmeye açık bir yoksunluğu barındırıyor, Evelyn de şimdi kızıyla ilişkide onun ihtiyaçlarını fark etmekte zorlanarak aynı şemayı besleyecek şekilde onunla ilişki kuruyor. Evelyn’in kızıyla daha derin bir bağ kurabilmek için öncelikle duygusal yoksunluk şeması ve bu şemanın beslediği eleştirel ebeveyn sesleri ile mücadele etmesi gerek. Tam da kızını duymaya çalıştığı sahneye babasının gelmesi bu sebeple oldukça anlamlı duruyor.
Annesi ile bagelin başında konuşmaya devam eden Jobu şöyle diyor; ‘Ben senin kızınım, senin kızın benim. Joy’un her versiyonu Jobu Tupaki. Bizi ayıramazsın. Kızının hissettiği her şeyi hissettim. Senin annem olmanın yarattığı neşeyi de acıyı da biliyorum...Bunca zaman seni öldürmek için aramıyordum. Sadece benim gördüklerimi görebilen birini arıyordum. Hissettiklerimi hissedebilen…’
Jobu annesinden düşmanca algıladığı yanlarını kabul etmesini ve onda kabul ettiği özellikler ile kabul etmediklerini yan yana koyabilmesini istiyor. Yani annesinin ona bütüncül olarak bakabilmesine ve Joy ve Jobu olarak ayırmamasına ihtiyaç duyuyor. Çünkü annesi bu yanlarını kabul edemeyince, onun yanında da olamıyor. Annesinden rehberlik alamayan Jobu’nun duygusal yoksunluk hissettiği görülüyor. Hep yapılacak işlere odaklanarak duygularından kaçan annesi için kızını sarmalamanın yolu kendi kabul etmediği yönlerini kabul etmekten geçiyor. Yani önce Evelyn bütünleşmeli. Film bize eş zamanlı gerçek evrenden bir kesit sunuyor. O esnada gerçek evrende iş yerinde Evelyn’in babasının gelişi için verdiği bir parti var. Evelyn çok değer verdiği iş yerine zarar vermeye başlıyor. Waymond ile ilişkileri ile ilgili konuşmaktan kaçan Evelyn, artık gerçeklerden kaçmayacağım diyerek Waymond’ın verdiği boşanma evraklarını hışımla imzalar. Evelyn fazlasıyla sarıldığı şeyler ile çok sert kopuşlar ve kaçtığı şeyler ile de çok sert bir yüzleşme yaşıyor gibi görünüyor. Kendi eleştirel ebeveyn sesleri ile yüzleşen Evelyn’in onlardan kurtulmaya çalıştığını düşünebiliriz ancak şu anlık o da savaş gibi.
Aynı zamanda Bagel’in olduğu evrende, Jobu Bagel’i evreni değil kendini yok etmek için oluşturduğunu söylüyor. Evelyn savaş halindeyken, Joy bir teslim modunun içinde sanki. Kaldıramadığını söylüyor ve sanki yok olmak dışında bir seçenek göremiyor.
Joy’un biraz savaşmaya, Evelyn’in de kontrolü bırakabilmeye ihtiyacı var. Yani savaş modundaki Evelyn’in kontrolcü tarafını bırakabilen tarafı ile yumuşatmaya ihtiyacı varken, teslim modundaki Joy’un edilgenliğin yanına etkin olmayı koyabilmeye ihtiyacı var. Bu iki özelliği bütünleyebilen sağlıklı yetişkin işlevini Evelyn’e gösterecek kişi ise filmde şu ana kadar Evelyn tarafından sümsük olarak görülen Waymond.
Gerçek evrende, işletmesine zarar veren Evelyn’in eline kelepçeler takılıyor ve kocası memur ile konuşarak affedilmesini sağlıyor. Evelyn için film boyunca eşinin bir şeyleri halledebildiğini fark ettiği ilk yer burası. Eşine nasıl hallettiğini sorduğunda, Waymond sadece konuşarak diyor. Savaşın önüne sözün gücünü koyuyor.
Fantezi evrenlerinde de Waymond’ın rolü bu sahneden sonra değişiyor. O evrenlerde dövüşen kalabalığa Waymond şöyle diyor; ‘Korktuğunuz için, kafanız karıştığı için dövüştüğünüzü biliyorum. Benim de kafam karışık. Bildiğim tek şey nazik olmamız gerektiği. Evelyn’e bakıyor ve ona bakarak şöyle diyor ’kendini bir dövüşçü olarak gördüğünü biliyorum, ben de kendimi öyle görüyorum. Ben bu şekilde dövüşüyorum.’
Waymond, dövüşçü olmanın tek bir şekli olmadığını ifade ederek, aktif olmanın sadece saldırı ile olmadığını ifade ediyor. Waymond, sakin, kabul edici, duygularını ifade edebilen, empati yapabilen, eğlenceli bir karakter. Mesela kızı arkadaşı ile geldiğinde Evelyn Joy’a karşı söylenirken, Waymond kızını gördüğü için mutlu oluyor. Evelyn sinirlendiğinde, o da sinirlenerek savaş moduna geçmek yerine Evelyn’in kendisinin direkt ifade edemediği ihtiyaçlarını ve duygularını onun yerine dile getiriyor. Evelyn ise Waymond böyle yakın ve yumuşak temas kurduğu zaman onun saçmaladığını düşünüyor. Waymond kendisinin de dövüşçü olduğunu ifade ettiğinde, bu özellikleri değersizleştiren Evelyn’e bu özelliklerin değerini hatırlatmış oluyor ve teslim olmayla sağlıklı düzeyde edilgen olabilmek arasındaki farka vurgu yapıyor.
Bu sahneden sonra diğer evrenlerdeki Evelyn’in kimseyi incitmek istemediğini görüyoruz. Kızıyla veya diğerleri ile artık dövüşmüyor, onların ihtiyaçlarını algılamaya başlıyor. Artık Evelyn’in ruhsallığında ötekiler saldırgan düşman değiller, ihtiyaçları olan insanlara dönüyorlar.
Eş zamanlı olarak gerçek evrende baba Evelyn’in partideki öfkeli çıkışından kaynaklı Evelyn’e kızım değilsin diyor. Bu üzücü cümlenin, Evelyn’in fantezi dünyasındaki karşılığını görüyoruz. Fantezi evreninde Jobu giderken Evelyn onu durdurmak istiyor. Ancak baba Evelyn’i engellemek istiyor. Jobu sadece kızı değil, aynı zamanda Evelyn’in incinmiş çocuk yanı. Baba çocuğa yer bırakmıyor ama artık Evelyn’in bir yanı her iki çocuğun da gözden kaybolmasını istemiyor. Evelyn çocuk tarafına sahip çıktığı noktada babaya sınır koyabiliyor. O evrende Jobu’yu tutmasını engelleyen babasına bana yaptıklarını artık kızıma yapmayacağım diyen Evelyn, gerçek evrende benimle gurur duymuyorsan sorun değil, sonunda ben kendimle gurur duyuyorum diyebiliyor.
Bu cümle filmin başındaki Waymond’ın ama biz böyle görüyoruz di mi?, sorusuna koca bir değişim süreci sonrasında gelmiş bir cevap gibi. Evelyn artık değer verdiği şeyleri eleştirel ebeveynine rağmen sahiplenebiliyor. Ve gerçek evrende Evelyn, babasının da yanında Joy’u ve kadın arkadaşını kabul ettiğini söylüyor. Joy ümitsiz hissettiğinden ve annesine ondan uzaklaşmak istediğinden söz ediyor. Fantezideki evrende de Joy gitmeye çalışıyor ve annesi onu arkadan sarılarak tutmaya çalışıyor. Evelyn’in gücü yetmiyor. Destek için dede de annenin arkasından sarılarak tutuyor. Şu ana kadar geçmişi Evelyn’e joy ile ilişki kurması için engel olmuştu, şimdi yardımcı oluyor. Değişim yardımcı olabilmiş bir geçmişten doğuyor.
Kötü baba ile yüzleşip, ona sınır koyabilince ancak iyi babadan destek almak mümkün oluyor. Kötüye sınır koyamadığımız durumda kendimizi korumak için yakınlığa bariyer koyuyor ve o yakınlıkta iyi gelen şeyleri de alamıyoruz. Fantezide bunlar olurken gerçek evrende de dedenin yumuşadığını görüyoruz. Yani Evelyn’in içindeki baba değişince dıştaki korkunç baba da yumuşuyor. Çünkü iyi ve kötü yan yana geldi, iyi kötüyü yumuşattı, kötü iyiyi. Bu bütünleşmeden sağlıklı yetişkin tarafı güçlenerek çıktı.
Fantezideki evrenlerde karakterler eleştirel yanlara sınır koyarak yakınlığı tesis edebilince, gerçek evrende de gelişmekte olan bir yakınlığa tanık oluyoruz. Bu noktada temas, iletişim ve buna bağlı değişim ilk kez fantezi evreni üzerinden değil gerçek evren üzerinden bize sunuluyor.
Gerçek evrende Joy’un duygusal yoksunluk şeması güçlü ve ve Joy gitmekte ısrarcı. Annesi onu ikna edemiyor ve en son ona ‘ben her zaman burada seninle olmak isteyeceğim.’ diyor. Annesi en sonunda kızının yanında olmak isteyen yanıyla o ilişkide sabitleniyor. Evrenden evrene olan geçişler bitiyor. Anne yerleşebilince, Joy’da yerleşebiliyor. Bu güven Joy’un kalmasını sağlıyor.
Film bir değişim sürecini hareketli sahneler ve hızlı geçişlerle aktarıyor. Bazı değişimler bir anda oluyor. Bir an bir duygu, bir bilgi geliyor ve dokunabiliyor size. O anda bir bilgi gelip yerleşiyor içinize ve tamamen eski ana dönmek mümkün değil artık. O yeni bilgiyle hayata bakma ve eski gözlükleri takma arasında koca bir değişim süreci olsa da, bir ana koca bir farkındalık sığabiliyor. Waymond’ın Evelyn’e kendisini zayıf gördüğünü bildiğini ancak kendisinin bunu tercih ettiğini, bunun onun dövüşme yolu olduğunu söylediği sahne tam da böyle bir sahne. Bu sahne değişim için aşırı telafi kanalına geçerek değersizleştirdiğimiz, köşeye attığımız, kötü gördüğümüz veya düşmanlaştırdığımız şeylere duyduğumuz ihtiyacı gösteriyor.
Aşırı telafi modunda ötekileştirdiğimiz veya kopuk korungan modda benim ihtiyacım yok gibi hissettiğimiz ihtiyaçların, bizim bir şemamıza işaret ediyor olması ve eleştirel ebeveyn modumuz tarafından bize yasaklanan ihtiyaçlar olması çok muhtemel. Bu sebeple değişim için ısrarla beğenmediğimiz şeylere farklı bir gözle bakmak farklı evrenlerin kapısını açabilir.
Klinik Psikolog Funda Doğan
İyi Hissetmek dergisi 'Değişim' sayısında yayımlanmıştır.
3 Beğeni 
Yazan Uzman
|
| Makale Kütüphanemizden | ||||
|
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak
hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir
yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.
