Obsesif-Kompulsif Bozuklukta Bilişsel-Davranışçı Tedavi Yaklaşımı
OBSESİF-KOMPULSİF BOZUKLUKTA BİLİŞSEL-DAVRANIŞÇI TEDAVİ YAKLAŞIMI
Obsesif-kompulsif bozukluklar (OKB) oldukça yaygın olarak görülmektedir. Obsesyonlar istenmeden gelen ve uygunsuz olarak yaşanan ve belirgin anksiyete ya da sıkıntıya neden olan, sürekli düşünceler, dürtüler ya da düşlemlerdir. İstenmeden gelmeleri ve uygunsuz bir nitelikte olmaları “benliğe yabancı -ego distonik” olduklarını göstermektedir. En sık görülen obsesyonlar; bulaşmayla ilgili yineleyen düşünceler (el sıkmayla hastalık bulaşacağı gibi), yineleyen kuşkular (bir trafik kazasında birini yaralayıp yaralamadığı ya da bir kapıyı kilitleyip kilitlemediği gibi), agresif ya da korkunç dürtüler (çocuğunu yaralama ya da sokakta, camide bağırarak açık saçık şeyler söyleme gibi), ve cinsel düşler (tekrar tekrar ortaya çıkan pornografik görüntüler gibi)’ dir.
Kompülsiyonlar ise yineleyici davranışlar (el yıkama, sıraya koyma, kontrol etme gibi) ya da zihinsel eylemlerdir (dua etme, sayma, sözcükleri sessiz bir biçimde yineleme gibi). Kompülsiyonların amacı, haz almak ya da doyum sağlamak değil, anksiyete ya da sıkıntıdan korunmak ya da bunları azaltmaktır. En sık görülen kompülsiyonlar; yıkanma, temizleme, sayma, kontrol etme, güvence isteğinde olma, sıraya koyma, yineleyen eylemlerde bulunmadır.
Genellikle, obsesyonlar bir tehdit, kompülsiyonlar ise bu tehdide karşı bir tedbir niteliğindedir. Kompülsiyonların kendisinin de bir kaygı kaynağı haline gelmesiyle birlikte hastalık ortaya çıkar veya yardım talebi gündeme gelir.
OKB olan bir hastanın sergileyebileceği tüm belirtiler dört grupta toplanabilir:
1)El yıkamak, kafa sallamak gibi gözlenebilir davranışlardan oluşan kompülsiyonlar.
2)Kirlenme korkusuyla belirli yerlere dokunmamak, oturmamak, gitmemek gibi fobik davranışlar.
3)Sayı saymak, belirli cümleleri içinden tekrarlamak gibi tekrarlayıcı, kaçınamadığı düşünceler. Bu düşünceler de kompülsiyonlardır.
4)Onlardan kaçmaya, durdurmaya ya da kompülsiyonları yoluyla nötrleştirmeye çalıştığı düşünceler yani obsesyonlar.
Bu dört grup belirti çoğunlukla birbiriyle bağlantılıdır. Örneğin, kişinin kirlilik obsesyonları nedeniyle tekrar tekrar ellerini yıkaması, çamaşırları parçalanıncaya kadar yıkadığı için çamaşır yıkamayı bırakması, tekrarlayıcı düşüncelerini durdurmak için tekrarlayıcı bazı davranışlar yapması, içinden sayı saymayı durdurabilmek için kafasını sallaması gibi, kirlilik obsesyonları nedeniyle belirli yerlere gitmemesi, mikrop bulaşacağı korkusuyla hastaneye gitmemesi gibi, eşine zarar vereceği düşüncesini zihninden uzaklaştırmak için nötr başka bir cümleyi içinden tekrarlaması.
Tedavideki hedefler;
-Anksiye ve altta yatan korkunun (fobinin) azaltılması
-Obsesif düşünceler ve kompülsiyonların sıklığının azaltılması olarak özetlenebilir. Bu hedefler doğrultusunda tedavide;
1.Altta yatan fobi ve fobik kaçınmayı azaltmak; Korkulan deneyimlerin bir hiyerarşisini oluşturmak; hiyerarşideki her bir madde için gerçek ya da imgesel olarak üzerine gitmek,
2.Kompülsif davranışların sıklığını azaltmak; Kompülsif tepkiyi bloke etmek (engellemek) için tepki engelleme tekniğini uygulamak,
3.Obsesyonel düşünmeyi azaltmak; Düşünceyi durdurma tekniklerini öğretmek,
4. Çarpıtılmış düşünceleri tanımlamak ve test etmek için stratejiler geliştirmek; Çarpıtmaları Sokratik diyolog ve davranışsal deneylerle ele almak, ve
5. İnançları ve yorumlamaları değiştirmek için beceriler geliştirmek; Zarar olasılığını tahmin etmek, sorumluk oranını tahmin etmek ve süreklilik (kontinium) tekniği gibi bilişsel yeniden yapılandırma tekniklerini öğretmek amaçlanır.
Tedaviye ayrıntılı bir değerlendirmeyle başlanır. Değerlendirmede önce gözlenebilir kompülsiyonlar daha sonra da kaçınma davranışları değerlendirilir. Hastaya ve ailesine hastalıkla ilgili bilgi verilir. Hastaya tedavi rasyoneli (obsesyonlar, kompülsiyonlar ve anksiyete ilişkisi, tedavide nasıl bir yol izleneceği) anlatılır.
DAVRANIŞÇI MÜDAHALELER
-Düşünceyi Bastırma Testi; Seçilen bir obsesif düşünce ile düşüncenin bastırılmaya çalışılması şeklindeki bir deney (deneme) bastırılan obsesif düşüncelerin paradoksal biçimde yeniden güçlendiğini göstermesi açısından yararlı olabilir. Hasta zorla gelen düşünceleri kontrol etmeye çalışma ve kontrol etmeye çalışmamanın etkilerini test ederken aynı zamanda terapist tarafından hazırlanan bir grafik üzerinde kaygı ve düşüncenin sıklığını kaydeder.
-Zarar Olasılığının Hesaplanması; korkulan tehlikelerin olma olasılığını aşırı tahmin eden hastalara yardımcı olmak için, tüm adımlar için olasılık hesaplaması yapılır. Örneğin, yanan bir sigara bir evin yanmasına neden olabilir eğer: sigara tamamen söndürülmemiş ise, bir kıvılcım yere düşebilir, halı ateş alır, çok geç olana dek hasta ateşi (yangını) fark edemezse, diğerleri de fark edemezse. Bu adımların her birinin olasılıkları hesaplanır ve son toplam olasılığı elde etmek için tüm olasılıklar çarpılır, bu da sıklıkla 1/1,000,000 ranjında ya da daha düşüktür.
-Sorumluluk Tahmini Yapmak; terapist hastanın kendini suçladığı durum için başkalarının sorumluluklarının olup olmadığını belirlemek amacıyla bir “sorumluluk pastası” kullanabilir. Büyük bir daire çizip, hastaya kimin ne kadar rolü olduğunu (yüzde kaç), en sonunda da kendi rolünü burada göstermesini isteyebilir. Açık olasılıklar konusunda herhangi bir fikri olmayan hastalarda terapist öneriler sunabilir.
-Başkasının Bakış Açısından Bakmak; Başkalarının kanıtı yorumlayıp onlarla aynı görüşte olup olmayacaklarını belirlemek için birçok teknik vardır.
-Duruşma Salonu Tekniği; terapist hastadan onun iddiasını ve bunu destekleyen kanıtlarını değerlendirirken bir hakim ya da jüri rolünü oynamasını ister. Terapist hastaya kanıtı sunar ve hastadan iddiasının mantıklı olup olmadığını değerlendirmesini ister.
-Tarama (survey) Tekniğinde, hastanın diğerlerinin görüşleri ya da davranışlarına ilişkin kendi varsayımlarının doğru olup olmadığını belirlemek için ilgili kişilerle bir anket yapması istenir.
-Avantaj ve dezavantajlar: Hasta, kendi yorumları ve inançlarının avantaj ve dezavantajlarının bir listesini yapması ve bunları değerlendirmesi için teşvik edilir. Sıklıkla dezavantaj listesi avantaj listesini geçer ve bu sonuç nadiren hasta tarafından göz ardı edilir.
Üzerine gitme ve durdurma aşamalarında başlangıçta hastayla birlikte olmak tedaviyi kolaylaştırabilir, hastanın cesaretini arttırabilir. Görüşmeler arasında hastadan kayıt tutması istenir.
Bilişsel- davranışçı tedavinin tek başına veya farmakolojik tedaviyle birlikte kullanımı tedavide başarı oranlarını yükseltmektedir.
Obsesif-kompulsif bozukluklar (OKB) oldukça yaygın olarak görülmektedir. Obsesyonlar istenmeden gelen ve uygunsuz olarak yaşanan ve belirgin anksiyete ya da sıkıntıya neden olan, sürekli düşünceler, dürtüler ya da düşlemlerdir. İstenmeden gelmeleri ve uygunsuz bir nitelikte olmaları “benliğe yabancı -ego distonik” olduklarını göstermektedir. En sık görülen obsesyonlar; bulaşmayla ilgili yineleyen düşünceler (el sıkmayla hastalık bulaşacağı gibi), yineleyen kuşkular (bir trafik kazasında birini yaralayıp yaralamadığı ya da bir kapıyı kilitleyip kilitlemediği gibi), agresif ya da korkunç dürtüler (çocuğunu yaralama ya da sokakta, camide bağırarak açık saçık şeyler söyleme gibi), ve cinsel düşler (tekrar tekrar ortaya çıkan pornografik görüntüler gibi)’ dir.
Kompülsiyonlar ise yineleyici davranışlar (el yıkama, sıraya koyma, kontrol etme gibi) ya da zihinsel eylemlerdir (dua etme, sayma, sözcükleri sessiz bir biçimde yineleme gibi). Kompülsiyonların amacı, haz almak ya da doyum sağlamak değil, anksiyete ya da sıkıntıdan korunmak ya da bunları azaltmaktır. En sık görülen kompülsiyonlar; yıkanma, temizleme, sayma, kontrol etme, güvence isteğinde olma, sıraya koyma, yineleyen eylemlerde bulunmadır.
Genellikle, obsesyonlar bir tehdit, kompülsiyonlar ise bu tehdide karşı bir tedbir niteliğindedir. Kompülsiyonların kendisinin de bir kaygı kaynağı haline gelmesiyle birlikte hastalık ortaya çıkar veya yardım talebi gündeme gelir.
OKB olan bir hastanın sergileyebileceği tüm belirtiler dört grupta toplanabilir:
1)El yıkamak, kafa sallamak gibi gözlenebilir davranışlardan oluşan kompülsiyonlar.
2)Kirlenme korkusuyla belirli yerlere dokunmamak, oturmamak, gitmemek gibi fobik davranışlar.
3)Sayı saymak, belirli cümleleri içinden tekrarlamak gibi tekrarlayıcı, kaçınamadığı düşünceler. Bu düşünceler de kompülsiyonlardır.
4)Onlardan kaçmaya, durdurmaya ya da kompülsiyonları yoluyla nötrleştirmeye çalıştığı düşünceler yani obsesyonlar.
Bu dört grup belirti çoğunlukla birbiriyle bağlantılıdır. Örneğin, kişinin kirlilik obsesyonları nedeniyle tekrar tekrar ellerini yıkaması, çamaşırları parçalanıncaya kadar yıkadığı için çamaşır yıkamayı bırakması, tekrarlayıcı düşüncelerini durdurmak için tekrarlayıcı bazı davranışlar yapması, içinden sayı saymayı durdurabilmek için kafasını sallaması gibi, kirlilik obsesyonları nedeniyle belirli yerlere gitmemesi, mikrop bulaşacağı korkusuyla hastaneye gitmemesi gibi, eşine zarar vereceği düşüncesini zihninden uzaklaştırmak için nötr başka bir cümleyi içinden tekrarlaması.
Tedavideki hedefler;
-Anksiye ve altta yatan korkunun (fobinin) azaltılması
-Obsesif düşünceler ve kompülsiyonların sıklığının azaltılması olarak özetlenebilir. Bu hedefler doğrultusunda tedavide;
1.Altta yatan fobi ve fobik kaçınmayı azaltmak; Korkulan deneyimlerin bir hiyerarşisini oluşturmak; hiyerarşideki her bir madde için gerçek ya da imgesel olarak üzerine gitmek,
2.Kompülsif davranışların sıklığını azaltmak; Kompülsif tepkiyi bloke etmek (engellemek) için tepki engelleme tekniğini uygulamak,
3.Obsesyonel düşünmeyi azaltmak; Düşünceyi durdurma tekniklerini öğretmek,
4. Çarpıtılmış düşünceleri tanımlamak ve test etmek için stratejiler geliştirmek; Çarpıtmaları Sokratik diyolog ve davranışsal deneylerle ele almak, ve
5. İnançları ve yorumlamaları değiştirmek için beceriler geliştirmek; Zarar olasılığını tahmin etmek, sorumluk oranını tahmin etmek ve süreklilik (kontinium) tekniği gibi bilişsel yeniden yapılandırma tekniklerini öğretmek amaçlanır.
Tedaviye ayrıntılı bir değerlendirmeyle başlanır. Değerlendirmede önce gözlenebilir kompülsiyonlar daha sonra da kaçınma davranışları değerlendirilir. Hastaya ve ailesine hastalıkla ilgili bilgi verilir. Hastaya tedavi rasyoneli (obsesyonlar, kompülsiyonlar ve anksiyete ilişkisi, tedavide nasıl bir yol izleneceği) anlatılır.
DAVRANIŞÇI MÜDAHALELER
- Korkulan obsesif ipuçlarına maruz bırakma (üzerine gitme): Doğrudan-gerçek yaşamda- üzerine gitme (exposure) ve imgeleme yoluyla üzerine gitme
- Hiyerarşi oluşturulması
- Ritüeller ve kaçınma davranışlarını engelleme (prevention)
- Ev ödevi
- Problemli yorumlamalar ve inançların tanımlanması
- Sokratik Diyalog (Art arda yöneltilen soruların yardımıyla soruların yönlendirildiği kişinin mantık yardımıyla inançlarının geçerliliğini değerlendirmesini sağlayan yardımlaşmacı bir biçimde yürütülen bir araştırmaya benzer)
- Diğer Bilişsel Teknikler;
-Düşünceyi Bastırma Testi; Seçilen bir obsesif düşünce ile düşüncenin bastırılmaya çalışılması şeklindeki bir deney (deneme) bastırılan obsesif düşüncelerin paradoksal biçimde yeniden güçlendiğini göstermesi açısından yararlı olabilir. Hasta zorla gelen düşünceleri kontrol etmeye çalışma ve kontrol etmeye çalışmamanın etkilerini test ederken aynı zamanda terapist tarafından hazırlanan bir grafik üzerinde kaygı ve düşüncenin sıklığını kaydeder.
-Zarar Olasılığının Hesaplanması; korkulan tehlikelerin olma olasılığını aşırı tahmin eden hastalara yardımcı olmak için, tüm adımlar için olasılık hesaplaması yapılır. Örneğin, yanan bir sigara bir evin yanmasına neden olabilir eğer: sigara tamamen söndürülmemiş ise, bir kıvılcım yere düşebilir, halı ateş alır, çok geç olana dek hasta ateşi (yangını) fark edemezse, diğerleri de fark edemezse. Bu adımların her birinin olasılıkları hesaplanır ve son toplam olasılığı elde etmek için tüm olasılıklar çarpılır, bu da sıklıkla 1/1,000,000 ranjında ya da daha düşüktür.
-Sorumluluk Tahmini Yapmak; terapist hastanın kendini suçladığı durum için başkalarının sorumluluklarının olup olmadığını belirlemek amacıyla bir “sorumluluk pastası” kullanabilir. Büyük bir daire çizip, hastaya kimin ne kadar rolü olduğunu (yüzde kaç), en sonunda da kendi rolünü burada göstermesini isteyebilir. Açık olasılıklar konusunda herhangi bir fikri olmayan hastalarda terapist öneriler sunabilir.
-Başkasının Bakış Açısından Bakmak; Başkalarının kanıtı yorumlayıp onlarla aynı görüşte olup olmayacaklarını belirlemek için birçok teknik vardır.
-Duruşma Salonu Tekniği; terapist hastadan onun iddiasını ve bunu destekleyen kanıtlarını değerlendirirken bir hakim ya da jüri rolünü oynamasını ister. Terapist hastaya kanıtı sunar ve hastadan iddiasının mantıklı olup olmadığını değerlendirmesini ister.
-Tarama (survey) Tekniğinde, hastanın diğerlerinin görüşleri ya da davranışlarına ilişkin kendi varsayımlarının doğru olup olmadığını belirlemek için ilgili kişilerle bir anket yapması istenir.
-Avantaj ve dezavantajlar: Hasta, kendi yorumları ve inançlarının avantaj ve dezavantajlarının bir listesini yapması ve bunları değerlendirmesi için teşvik edilir. Sıklıkla dezavantaj listesi avantaj listesini geçer ve bu sonuç nadiren hasta tarafından göz ardı edilir.
Üzerine gitme ve durdurma aşamalarında başlangıçta hastayla birlikte olmak tedaviyi kolaylaştırabilir, hastanın cesaretini arttırabilir. Görüşmeler arasında hastadan kayıt tutması istenir.
Bilişsel- davranışçı tedavinin tek başına veya farmakolojik tedaviyle birlikte kullanımı tedavide başarı oranlarını yükseltmektedir.
|
Yazan
|
Bu makaleden alıntı yapmak
için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir: "Obsesif-Kompulsif Bozuklukta Bilişsel-Davranışçı Tedavi Yaklaşımı" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Psk.İlkten ÇETİN'e aittir ve makale, yazarı tarafından TavsiyeEdiyorum.com (http://www.tavsiyeediyorum.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır. Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak Psk.İlkten ÇETİN'in izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz. |
6 Beğeni 
Yazan Uzman
|
obsesif düşünce, obsesif düşünceler, kompülsiyonlar, kompülsiyon, kompülsif davranışlar, kompülsif davranış, obsesif-kompulsif bozukluk, obsesyon
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak
hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir
yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.
