Emdr (Göz Hareketleri ile Duyarsızlaştırma ve Yeniden İşleme Terapisi)
GENEL HATLARI İLE EMDR
Francine Shapiro, 1987’de EMDR ile ilgili ilk gözlemlerini yapmış ve tekniğini çeşitli durumlarda denemeye başlamıştır. Shapiro’nun EMDR’yle ilgili deneyimi arttıkça, diğer terapi yaklaşımlarından da yararlanarak bu yöntemi zenginleştirmiştir. EMDR ile ilgili ilk kontrollü klinik araştırma 1988’de yapılmıştır. Bu tarihten günümüze kadar hızla kabul edilen ve etkililiği konusunda üzerinde pek çok çalışma yapılan bir teknik olmuştur.
EMDR tekniği travmatik anıların vermiş olduğu rahatsızlık durumunu göz hareketleri ile duyarsızlaştırma tekniği olarak açıklayabiliriz. Travma Sonrası Stres Bozukluğu’nun tedavisinde etkili bir terapi yöntemidir. Travmatik anıların tekrar ele alınıp göz hareketleri ile anının vermiş olduğu rahatsızlık durumunun ortadan kaldırılmasını sağlamaktadır. Burada en önemli bileşenler, travma ve anı kavramlarıdır.
TRAVMA NEDİR?
Travma, kişinin gerek duygusal gerekse fiziksel varlığında tehdit algısı yaratan bir etki olarak açıklanabilir. Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB) semptomları açıkça bu tip tecrübelerin işlevsel olmayan şekilde depolanması sonucu ortaya çıkmaktadır.
Ancak hayati tehlike oluşturmasa da kişi, hayatında etki bırakan bir çok olaylar yaşamaktadır. Hayati tehlike durumunun olduğu anılara büyük travmatik anılar, hayati tehlike olmadan etki bırakan anılara küçük travmalar diyebiliriz. Küçük travmatik anılar TSSB deki gibi rahatsız verici görüntüler üretmeseler de duygular inançlar ve fiziksel duyumlar bedende ve zihinde yükselerek algımızı etkiler ve şimdiki zamanda mutsuzluğa ve ya uygunsuz davranışlara yol açar. Duygu ile rasyonel düşünce uygun olmazsa travma devam eder. EMDR nin spesifik rolü şimdiki zamanda işlev bozukluğuna sebep olan anıların etkilerinin özümsenmesine yardımcı olmaktır.
Peki anılar nasıl olmaktadır ve neden bazı anılar rahatsızlık vermeye devam etmektedir?
Beyin bir anıyı kaydederken video olarak kaydetmiyor, fragmanlar şeklinde kaydediyor ve bugünümüzü belirliyor.
Beyin her 2-3 saniye de kayıt alıyor. Ancak kayıt yaparken beyin, nötr anıları kaydetmiyor, olumlu ve olumsuz anıları kaydediyor. Bu anılar hayatı değerlendirmek adına bize kaynaklık etmektedirler. Olumsuz anılar hayatta kalmamıza yardımcı olur. Bir deneyimdir. “Bir musibet bin nasihattan efdaldir” sözünün karşılığıdır. Olumlu anılarda anı havuzuna düşüyor. (arabadan kıl payı kurtulduğunuzda dikkatli geçmem gerekiyor)
Ancak travmatik anı sadece olumsuz anı demek değildir. Olumsuz anının normalleşmeden anı havuzuna atılması demektir. İşte EMDR’ nin görevi normalleşmeden travmatik anıyı normalleştirerek anı havuzuna atmaktır.
Bir olay yeteri şekilde işlenerek anı havuzuna atıldığında, biz olayı hatırlarız ancak eski duyguları yada hisleri tekrar hissetmeyiz. Anılarımız tarafından bilgilendiriliriz ancak kontrol edilmeyiz. Ancak travmatik anıların yeteri kadar işlem görmemesinden dolayı ve bu şekilde depolanmalarından daha sonraki yaşamda anıyı hatırlatıcı en ufak işarette hatırlar ve geçmiş anıda yaşadığımız korku ve dehşeti tekrar yaşarız.
Beyin hatırlatıcı ve tetikleyici durumlara göre anıyı genelleştirir. Ayı ile karşılaşan çocuk tüm ayılardan korkmaya başlar. 5 yıl önce köpek saldırmış, 5 yıl sonra köpek ona hiçte benzemeyen bir köpekten korkmaya başlar. İkisinin ortak noktalarının köpek olmasıdır.. Veya on yıl önce amcası tarafından tacize uğrayan kız on yıl sonra bir erkek arkadaşı olduğunda, erkek arkadaşı ne zaman sarılsa dokunsa kızın midesi bulanıyor sebebini açıklayamıyor. . Ortak nokta İkisi de erkek olmaları. Ona sarılan ve ona zarar veren tetikleyici var. Tetikleyici travmatik anıyı tetikler.
Beyin anılardan genellemeler yapar. Ancak korku durumunda beyin (bilinçaltı) sağlıksız genelleme yapar. Sağlıklı genelleme yapmadığı zaman EMDR bu sağlıksız genellemenin sağlıklı bir şekilde yapmasına yardımcı olmaktadır.
PEKİ EMDR BU YARDIMI NASIL SAĞLIYOR?
Her terapinin odaklandığı temalar vardır. (şimdi geçmiş gelecek). EMDR şimdi, geçmiş ve geleceğin üçüne de odaklanır. EMDR Sadece geçmiş anılarla çalışmaz, danışanı geleceğe hazır etmek için gelecekte yaşanılacak anılarla da çalışma yapmaktadır.
Yine farklı terapi modellerinin bir kısmı düşünceye, bir kısmı duyguya bir kısmı da davranışa odaklanır. Örneğin aile terapisi ilişkileri değiştirmeye çalışır. İlişki değişince duygu düşünce ve davranışların değişeceğini varsayar. Davranışçı terapi davranışlara odaklanır. Davranış değiştiğinde duygu ve düşüncelerinde değişeceğini varsayar. Bilişsel terapi düşüncelerin değişmesi ile duyguların ve davranışların değişeceğini odak alır. EMDR hem duygu, hem düşünce, hem de davranışa odaklanır. Bilgi işleme modeli ile beyinde işlem görmeyen anının işlem görerek duygusunun deşarj olması, o anıya ilişkin düşüncenin yeniden yapılandırılması ve bununda şimdiki yaşamda davranışa dönüşmesini sağlamaktadır.
Beynimiz sağ ve sol olmak üzere iki lobdan oluşmaktadır. Bu loblar vücut organlarımıza zıt bağlıdır. Sol göz, sağ beyine, sağ göz sol beyine bağlıdır. Eller, ayaklar da aynı şekilde zıt bağlıdır. Her yaşadığımız anı beyindeki bu iki lob arasında işlem görmesi ve normal anı havuzuna atılması gerekmektedir. Ancak travmatik anılar bu işlemi görmez ve normal anı havuzuna atılmazlar. Anıyı hatırlayıp rahatsız edici durumları üzerinde konuşulduktan sonra göz hareketleri ile beyinde bu işlemin tekrar yapılabilmesi sağlanmaktadır. EMDR bu işlemi tekrar yapılmasına olanak sağlayan bir teknik olarak bize büyük imkan sağlamaktadır. Yani bir nevi beyin kendi travmasını yenebiliyor.
EMDR NASIL UYGULANIR?
EMDR 8 aşamadan oluşan bir süreçtir. Birinci aşamada danışandan öyküsü alınır. Daha sonra danışanın uygunluğu değerlendirildikten sonra hedef belirlenir. Danışan ikinci aşamada rahatsızlıklarının kaynakları hakkında bilgilendirilir. Yani semptomları hakkında eğitim verilir. Ardından hedef anının oluşturduğu duygu ve düşünceler alınır. Bu anıyı temsil eden bir resim seçmesi istenir. Bu resmin verdiği rahatsızlık derecesi belirlenir (0 ile 10 arasında bir derece belirlenir). Daha sonra bu hedef anıya baktığında şuanda kendi ile ilgili olarak düşündüğü olumsuz düşünceler (negatif kognisyonlar) ve aslında düşünmek istediği olumlu düşünceler (pozitif kognisyonlar) belirlenir. Aslında anıya baktığında olmasını istediği düşüncelere şuanda ne kadar inandığı 1 ile 7 puan arasında derece vermesi istenir. Daha sonra göz hareketi setlerine başlanır. Danışan kendini serbest bırakır ve zihnine, bedenine her ne gelirse gelsin pencereden izlermiş gibi izlemesi istenir. Her 24 sette bir durup ne olup bittiği sorulur. Artık olumsuz şeyler gelmeyene kadar devam edilir. Böylece anının verdiği rahatsızlık sıfır olana kadar devem edilir. Ardından aslında olmasını istediği olumlu düşüncenin yerleştirilmesine geçilir. Aynı göz hareketleri ile bu düşüncenin yerleşmesi sağlanır. Daha sonra beden taramasına geçilir. Bedende de herhangi bir rahatsızlık olmadığı görüldüğünde seans sonlandırılır.
KİMLERE UYGULANIR?
EMDR her ne kadar ilk başta Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB) tedavisinde kullanılsa da somatizasyon, konversiyon bozukluğu, fobik bozukluk, panik nöbetleri,yeme bozukluğu, madde bağımlılığı, dissosiyatif bozukluk, gibi çok çeşitli problemlerde uygulanabilir. Hipertansiyon, deri hastalıkları, kolit gibi psikosomatik hastalıklar içinde kullanılabilmektedir. Çocuklarda, ergenlerde ve yetişkinlerde uygulanabilmektedir.
KİMLERE UYGULANMAZ?
Bazı durumlarda EMDR uygulanmaz. Akut psikotik bozukluklar, organik beyin sendromu bunlunanlar, düşük tehlikesi yaşayan hamileler, ilaç kontrolü olmayan epilepsi hastaları uygulanmaması gereken hasta gruplarıdır. Yine danışanın travmatik olaylarla ilgili duygularına tahammül edemeyecek kadar zayıf olması halinde de EMDR uygulanmamalıdır.
EMDR ARAŞTIRMLARI SONUÇLARI
Körfez savaşı, Vietnem savaşı, Kore savaşı II. Dünya savaşından dönen askerler üzerinde daha önceki tedaviye cevap vermeyenlere uygulandığında, flashbacklerin, kabusların ve diğer TSSB semptomlarının, fobiler ve panik bozukluk görülen kişilerde, korku ve semptomların, suç mağdurları, polis memurları ve alan çalışanları ile yapılan çalışmalarda, şiddet ve saldırıların yarattığı yoğun stres etkilerinin, Sevilen birinin kaybı sonrasında insanların yaşadığı patolojik yasın sona erdiği ya da görev sırasında ölüme sebebiyet veren kişilerin yaşadığı yoğun suçluluğun eşlik ettiği yasla yapılan çalışmalarda, kişilerin kendilerini harap eden suçluluk duygularından kurtuldukları görülmüştür. Cinsel saldırı mağdurları normal yaşamlarına dönmekte önemli iyileşmeler gösterdiler.
Çocuk travmalarında da ciddi sonuçlar alınmış ve travma yaşayan çocuklar normal tepkiler vermeye başlamıştır.
Uzm. Klinik Psikolog Alpaslan KESKİN
KAYNAKÇA:
Francine SHAPIRO, 2012, Acı Anıları Silmek, Kuraldışı Yayıncılık.
Francine SHAPIRO, 2016 Emdr (eye movement desensitization and reprocessing ) Göz Hareketleri İle Duyarsızlaştırma Ve Yeniden İşleme, Okuyan US Yayıncılık.
Francine Shapiro, 1987’de EMDR ile ilgili ilk gözlemlerini yapmış ve tekniğini çeşitli durumlarda denemeye başlamıştır. Shapiro’nun EMDR’yle ilgili deneyimi arttıkça, diğer terapi yaklaşımlarından da yararlanarak bu yöntemi zenginleştirmiştir. EMDR ile ilgili ilk kontrollü klinik araştırma 1988’de yapılmıştır. Bu tarihten günümüze kadar hızla kabul edilen ve etkililiği konusunda üzerinde pek çok çalışma yapılan bir teknik olmuştur.
EMDR tekniği travmatik anıların vermiş olduğu rahatsızlık durumunu göz hareketleri ile duyarsızlaştırma tekniği olarak açıklayabiliriz. Travma Sonrası Stres Bozukluğu’nun tedavisinde etkili bir terapi yöntemidir. Travmatik anıların tekrar ele alınıp göz hareketleri ile anının vermiş olduğu rahatsızlık durumunun ortadan kaldırılmasını sağlamaktadır. Burada en önemli bileşenler, travma ve anı kavramlarıdır.
TRAVMA NEDİR?
Travma, kişinin gerek duygusal gerekse fiziksel varlığında tehdit algısı yaratan bir etki olarak açıklanabilir. Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB) semptomları açıkça bu tip tecrübelerin işlevsel olmayan şekilde depolanması sonucu ortaya çıkmaktadır.
Ancak hayati tehlike oluşturmasa da kişi, hayatında etki bırakan bir çok olaylar yaşamaktadır. Hayati tehlike durumunun olduğu anılara büyük travmatik anılar, hayati tehlike olmadan etki bırakan anılara küçük travmalar diyebiliriz. Küçük travmatik anılar TSSB deki gibi rahatsız verici görüntüler üretmeseler de duygular inançlar ve fiziksel duyumlar bedende ve zihinde yükselerek algımızı etkiler ve şimdiki zamanda mutsuzluğa ve ya uygunsuz davranışlara yol açar. Duygu ile rasyonel düşünce uygun olmazsa travma devam eder. EMDR nin spesifik rolü şimdiki zamanda işlev bozukluğuna sebep olan anıların etkilerinin özümsenmesine yardımcı olmaktır.
Peki anılar nasıl olmaktadır ve neden bazı anılar rahatsızlık vermeye devam etmektedir?
Beyin bir anıyı kaydederken video olarak kaydetmiyor, fragmanlar şeklinde kaydediyor ve bugünümüzü belirliyor.
Beyin her 2-3 saniye de kayıt alıyor. Ancak kayıt yaparken beyin, nötr anıları kaydetmiyor, olumlu ve olumsuz anıları kaydediyor. Bu anılar hayatı değerlendirmek adına bize kaynaklık etmektedirler. Olumsuz anılar hayatta kalmamıza yardımcı olur. Bir deneyimdir. “Bir musibet bin nasihattan efdaldir” sözünün karşılığıdır. Olumlu anılarda anı havuzuna düşüyor. (arabadan kıl payı kurtulduğunuzda dikkatli geçmem gerekiyor)
Ancak travmatik anı sadece olumsuz anı demek değildir. Olumsuz anının normalleşmeden anı havuzuna atılması demektir. İşte EMDR’ nin görevi normalleşmeden travmatik anıyı normalleştirerek anı havuzuna atmaktır.
Bir olay yeteri şekilde işlenerek anı havuzuna atıldığında, biz olayı hatırlarız ancak eski duyguları yada hisleri tekrar hissetmeyiz. Anılarımız tarafından bilgilendiriliriz ancak kontrol edilmeyiz. Ancak travmatik anıların yeteri kadar işlem görmemesinden dolayı ve bu şekilde depolanmalarından daha sonraki yaşamda anıyı hatırlatıcı en ufak işarette hatırlar ve geçmiş anıda yaşadığımız korku ve dehşeti tekrar yaşarız.
Beyin hatırlatıcı ve tetikleyici durumlara göre anıyı genelleştirir. Ayı ile karşılaşan çocuk tüm ayılardan korkmaya başlar. 5 yıl önce köpek saldırmış, 5 yıl sonra köpek ona hiçte benzemeyen bir köpekten korkmaya başlar. İkisinin ortak noktalarının köpek olmasıdır.. Veya on yıl önce amcası tarafından tacize uğrayan kız on yıl sonra bir erkek arkadaşı olduğunda, erkek arkadaşı ne zaman sarılsa dokunsa kızın midesi bulanıyor sebebini açıklayamıyor. . Ortak nokta İkisi de erkek olmaları. Ona sarılan ve ona zarar veren tetikleyici var. Tetikleyici travmatik anıyı tetikler.
Beyin anılardan genellemeler yapar. Ancak korku durumunda beyin (bilinçaltı) sağlıksız genelleme yapar. Sağlıklı genelleme yapmadığı zaman EMDR bu sağlıksız genellemenin sağlıklı bir şekilde yapmasına yardımcı olmaktadır.
PEKİ EMDR BU YARDIMI NASIL SAĞLIYOR?
Her terapinin odaklandığı temalar vardır. (şimdi geçmiş gelecek). EMDR şimdi, geçmiş ve geleceğin üçüne de odaklanır. EMDR Sadece geçmiş anılarla çalışmaz, danışanı geleceğe hazır etmek için gelecekte yaşanılacak anılarla da çalışma yapmaktadır.
Yine farklı terapi modellerinin bir kısmı düşünceye, bir kısmı duyguya bir kısmı da davranışa odaklanır. Örneğin aile terapisi ilişkileri değiştirmeye çalışır. İlişki değişince duygu düşünce ve davranışların değişeceğini varsayar. Davranışçı terapi davranışlara odaklanır. Davranış değiştiğinde duygu ve düşüncelerinde değişeceğini varsayar. Bilişsel terapi düşüncelerin değişmesi ile duyguların ve davranışların değişeceğini odak alır. EMDR hem duygu, hem düşünce, hem de davranışa odaklanır. Bilgi işleme modeli ile beyinde işlem görmeyen anının işlem görerek duygusunun deşarj olması, o anıya ilişkin düşüncenin yeniden yapılandırılması ve bununda şimdiki yaşamda davranışa dönüşmesini sağlamaktadır.
Beynimiz sağ ve sol olmak üzere iki lobdan oluşmaktadır. Bu loblar vücut organlarımıza zıt bağlıdır. Sol göz, sağ beyine, sağ göz sol beyine bağlıdır. Eller, ayaklar da aynı şekilde zıt bağlıdır. Her yaşadığımız anı beyindeki bu iki lob arasında işlem görmesi ve normal anı havuzuna atılması gerekmektedir. Ancak travmatik anılar bu işlemi görmez ve normal anı havuzuna atılmazlar. Anıyı hatırlayıp rahatsız edici durumları üzerinde konuşulduktan sonra göz hareketleri ile beyinde bu işlemin tekrar yapılabilmesi sağlanmaktadır. EMDR bu işlemi tekrar yapılmasına olanak sağlayan bir teknik olarak bize büyük imkan sağlamaktadır. Yani bir nevi beyin kendi travmasını yenebiliyor.
EMDR NASIL UYGULANIR?
EMDR 8 aşamadan oluşan bir süreçtir. Birinci aşamada danışandan öyküsü alınır. Daha sonra danışanın uygunluğu değerlendirildikten sonra hedef belirlenir. Danışan ikinci aşamada rahatsızlıklarının kaynakları hakkında bilgilendirilir. Yani semptomları hakkında eğitim verilir. Ardından hedef anının oluşturduğu duygu ve düşünceler alınır. Bu anıyı temsil eden bir resim seçmesi istenir. Bu resmin verdiği rahatsızlık derecesi belirlenir (0 ile 10 arasında bir derece belirlenir). Daha sonra bu hedef anıya baktığında şuanda kendi ile ilgili olarak düşündüğü olumsuz düşünceler (negatif kognisyonlar) ve aslında düşünmek istediği olumlu düşünceler (pozitif kognisyonlar) belirlenir. Aslında anıya baktığında olmasını istediği düşüncelere şuanda ne kadar inandığı 1 ile 7 puan arasında derece vermesi istenir. Daha sonra göz hareketi setlerine başlanır. Danışan kendini serbest bırakır ve zihnine, bedenine her ne gelirse gelsin pencereden izlermiş gibi izlemesi istenir. Her 24 sette bir durup ne olup bittiği sorulur. Artık olumsuz şeyler gelmeyene kadar devam edilir. Böylece anının verdiği rahatsızlık sıfır olana kadar devem edilir. Ardından aslında olmasını istediği olumlu düşüncenin yerleştirilmesine geçilir. Aynı göz hareketleri ile bu düşüncenin yerleşmesi sağlanır. Daha sonra beden taramasına geçilir. Bedende de herhangi bir rahatsızlık olmadığı görüldüğünde seans sonlandırılır.
KİMLERE UYGULANIR?
EMDR her ne kadar ilk başta Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB) tedavisinde kullanılsa da somatizasyon, konversiyon bozukluğu, fobik bozukluk, panik nöbetleri,yeme bozukluğu, madde bağımlılığı, dissosiyatif bozukluk, gibi çok çeşitli problemlerde uygulanabilir. Hipertansiyon, deri hastalıkları, kolit gibi psikosomatik hastalıklar içinde kullanılabilmektedir. Çocuklarda, ergenlerde ve yetişkinlerde uygulanabilmektedir.
KİMLERE UYGULANMAZ?
Bazı durumlarda EMDR uygulanmaz. Akut psikotik bozukluklar, organik beyin sendromu bunlunanlar, düşük tehlikesi yaşayan hamileler, ilaç kontrolü olmayan epilepsi hastaları uygulanmaması gereken hasta gruplarıdır. Yine danışanın travmatik olaylarla ilgili duygularına tahammül edemeyecek kadar zayıf olması halinde de EMDR uygulanmamalıdır.
EMDR ARAŞTIRMLARI SONUÇLARI
Körfez savaşı, Vietnem savaşı, Kore savaşı II. Dünya savaşından dönen askerler üzerinde daha önceki tedaviye cevap vermeyenlere uygulandığında, flashbacklerin, kabusların ve diğer TSSB semptomlarının, fobiler ve panik bozukluk görülen kişilerde, korku ve semptomların, suç mağdurları, polis memurları ve alan çalışanları ile yapılan çalışmalarda, şiddet ve saldırıların yarattığı yoğun stres etkilerinin, Sevilen birinin kaybı sonrasında insanların yaşadığı patolojik yasın sona erdiği ya da görev sırasında ölüme sebebiyet veren kişilerin yaşadığı yoğun suçluluğun eşlik ettiği yasla yapılan çalışmalarda, kişilerin kendilerini harap eden suçluluk duygularından kurtuldukları görülmüştür. Cinsel saldırı mağdurları normal yaşamlarına dönmekte önemli iyileşmeler gösterdiler.
Çocuk travmalarında da ciddi sonuçlar alınmış ve travma yaşayan çocuklar normal tepkiler vermeye başlamıştır.
Uzm. Klinik Psikolog Alpaslan KESKİN
KAYNAKÇA:
Francine SHAPIRO, 2012, Acı Anıları Silmek, Kuraldışı Yayıncılık.
Francine SHAPIRO, 2016 Emdr (eye movement desensitization and reprocessing ) Göz Hareketleri İle Duyarsızlaştırma Ve Yeniden İşleme, Okuyan US Yayıncılık.
|
Yazan
|
Bu makaleden alıntı yapmak
için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir: "Emdr (Göz Hareketleri ile Duyarsızlaştırma ve Yeniden İşleme Terapisi)" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Uzm.Psk.Alpaslan KESKİN'e aittir ve makale, yazarı tarafından TavsiyeEdiyorum.com (http://www.tavsiyeediyorum.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır. Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak Uzm.Psk.Alpaslan KESKİN'in izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz. |
Beğenin 
Yazan Uzman
|
emdr, göz hareketleri ile terapi, eye movement desensitization and reprocessing, fobi tedavisi, travmatik anı, travma sonrası stres bozukluğu tedavisi
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak
hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir
yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.
