Sporcu Performansı, Hormonların Sportif Performansa Etkileri
TESTOSTERON VE ÖSTROJEN HORMONLARININ SPORTİF PERFORMANSA ETKİLERİ
Giriş
Yüksek sportif performansın ortaya konulabilmesi için; fiziksel dayanıklılık, zihinsel dayanıklılık, hormonal denge, fiziki koşullar gibi birçok bileşenin bir araya gelmesi gerekmektedir. Kuşkusuz sadece bu faktörlerde her zaman yeterli olmayacaktır. Burada performansı etkileyen hormonlardan testosteron ve östrojen hormonları değerlendirilecektir.
Testosteron ve Östrojen Nedir? Sportif Performansa Etkileri Nelerdir?
Testosteron erkeklik, östrojen ise kadınlık hormonu olarak bilinir. Östrojen ve testosteron steroid grubu hormonlardır. Ön maddeleri kolesteroldür. Yumurtalıklar ve böbrek üstü bezleri kolesterolü enzimlerle dönüştürerek testosteron ve östrojeni üretirler. Bu hormonlar insan vücudu tarafından üretilebileceği gibi laboratuvar koşullarında sentetik olarak da üretilebilinirler. Testosteron; sağlık, enerji, libido, bağışıklık sistemi ve kemik erimesi ile yakından ilgilidir. Yetişkin bir erkeğin kanında yetişkin bir kadındakinin 40-60 katı kadar olabilir. Her ne kadar testosteron erkeklik östrojen kadınlık hormonu olarak tanımlansa da bu iki hormon hormonları birbirlerinin tam zıttı değildirler.
Testosteron ve östrojen seks hormonları denilen geniş hormon grubu içerisinde yer alırlar. Erkek tipi yani androjen hormonlar; testosteron, dihidrotestosteron, androstenedion, 17 alfahidroksiprogesteron ve dehidroepiandrosteronu (DHEA) kapsar. Kadın tipi yani östrojen hormonlar ise estradiol, estriol, estron ve türevlerini kapsar. Testosteron ve östrojenler hem erkeklerin hem de kadın vücudunda bulunurlar. Ancak bulunma miktarları birbirlerinden çok farklıdır. 12 yaş sonrası kadınlarda östrojen erkeklerde testosteron hormonu fazla salgılanmaya başlar. Bunun sonucu olarak cinsiyetler arasındaki farklılıklar belirginleşmeye başlar. Bu farklılıklar daha çok fizyolojik sistemlerde kendini gösterir. Oluşan fizyolojik farklılıklar kadın ve erkeğin bir arada yarışmasını zorlaştırmaktadır. Cinsiyetler arasındaki fizyolojik farklılıklara bağlı olarak bazı spor branşlarında erkekler bazılarında da kadınlar daha başarılı olmaktadırlar.
Erkeklik hormonu testosteron erkeklerde yüksek miktarlarda kadınlarda ise düşük miktarlarda salgılanır. Tam tersi olarak erkeklerde de kadınlık hormonu östrojen çok düşük düzeylerde salgılanır. Bu normalde görülen düşük salgılanma düzeylerinde bir hastalık neticesinde artma gerçekleşirse ortaya hormon dengesizlikleri çıkar. Bu hormonların %80’i yumurtalıklardan, %20’si ise böbrek üstü bezlerinden salgılanır.
Testosteron ve östrojenin insan sağlığı için birçok fonksiyonu vardır. Burada cinsiyetler açısından bu hormonların eksikliği ve fazlalığında ne gibi sonuçlar olabileceği ve bu sonuçların sportif performansa etkilerinin neler olabileceği üzerinde durulacaktır.
Testosteron ve östrojen boy uzaması, vücuttaki yağ miktarı ve yağın vücuda dağılıp dağılmaması gibi etkenlerde rol oynarlar. Testosteron ve östrojenler kişi dünyaya gelmeden anne karnında beyin üzerine çalışarak iz bırakırlar böylece bebek ve çocukların ileri yaşamlarında cinsel kimliklerinin gelişmesinde rol oynarlar. Daha sonra gelişen bu kimlik gelişimine göre ilgilenen spor aktivitelerinin değişiklikler gösterebileceği düşünülmektedir. Nitekim kadınların ve erkeklerin ilgilendikleri spor aktiviteleri kesin çizgilerle olmasa bile değişiklikler göstermektedir. Bunun yanında testosteron ve östrojende bir sorun varsa bundan sinir sistemi yani kişinin içinde bulunduğu ruh hali ve zekası direk olarak etkilenir. Bu tür etkiler kişinin spor seçimini ve başarılarını etkileyebilmektedir. Çünkü performans bu değişkenlerden direkt etkilenebilme eğilimindedir.
Kadınlar İçin Östrojenin Önemi
Vücutta hormonlar ahenk içinde çalışır. Bebeklik ve çocukluk çağında östrojenin fizyolojik bir rolü yoktur. Bununla ilgili tek anormal durum boy kısalığı olabilir. İlerleyen yaşla birlikte önemi artmaktadır. Östrojen iskelet kas performansı, kas kitlesinin gelişimi ve korunmasında, doku ve organların gelişmesinde önemli rol oynamaktadır. Buna ek olarak santral sinir sistemi organizasyonu ve gelişimi içinde önemlidir. Ayrıca serotonin, dopamin gibi gibi nörotransmitterlerin stimulasyonuna yol açar ve beyin fonksiyonlarını etkilerler. Uzun kemiklerin gelişimini hızlandırır. Buna bağlı olarak genç kızlarda boy büyümesi erkeklere nazaran ergenliğin başında başlar, hızlı olur ve daha çabuk biter. Bu durum akranı olan erkeklere göre fiziksel olarak daha hızlı gelişmelerine ve performans olarak erkeklerden geri kalmamalarına olanak verebilir. Ancak erkek fiziksel gelişimin tamamladığında performans olarak yine cinsiyete özgü farklar ortaya çıkmaya başlar.
Östrojen kadın psikolojisi üzerine son derece etkilidir. Serotonin seviyesinin arttırır. Beyine etki ederek özellikle geometrik zekanın gelişimine katkıda bulunur. Östrojen sayesinde kadınlar agresif davranışlar sergilemezler, içgüdüsel olarak sakin ve huzurlu hayatı ararlar bu durum kadın sporcuların performanslarını ve davranışlarını etkileyebilmektedir. Sportif etkinlikleri sakin ve huzurlu şekilde yapmanın çoğu spor branşında performansı olumlu etkileyeceği düşünülmektedir.
Kadınlar İçin Testosteronun Önemi
Kadınlığın vazgeçilmez hormonu östrojenin yanında erkeklik hormonu testosteron da kadın sağlığında önemlidir. Genç kızlarda testosteron böbrek üstü bezinden salgılanarak boy büyümesinin tamamlanmasına yardımcı olur. Boyun yeterli derecede büyümesi kişinin seçeceği spor branşını ve performansını etkileyebilmektedir. Örneğin; yeterli seviyede testosteron salgılayamadığı için boyu kısa kalan bir kadın basketbol oynamak isterse normal düzeyde testosteron salgılayan akranlarına göre dezavantajlı olacaktır.
Erkekler İçin Testosteronun Önemi
Testosteron erkeklerde testis dediğimiz yumurtalıklardan salgılanır. Testislerin bebeklik çağında bir önemi yoktur, o dönemde uykudadırlar ve faaliyet göstermezler. Ergenlik çağında beynin altındaki hipofiz bezinden salgılanan FSH ve LH hormonlarının uyarması ile genç erkeğin testisleri uyanır, toy delikanlı erkekleşmeye başlar. Cinsel belirtilerin gelişmesi ile beraber testosteron kemik dokuya etki ederek boy uzamasına neden olur. Kemikler enine kalınlaşır, boyuna büyür. Cilt kalınlaşır ve yağlanır. Ter bezleri sayı ve hacimce büyür. Testosteron kasları geliştirir, fiziksel gücü maksimuma ulaştırır. Matematik zekanın ilerlemesinde rol oynar, beyne etki ederek erkeklerde rekabet ve yarışma duygusunu arttırır ve kişinin agresif bir kişilik yapısında olmasını etkiler. Tüm bu gelişmeler kişinin seçeceği spor branşı ve sportif başarısına olumlu ya da olumsuz etkilerde bulunabilir.
Testosteron salınımına bağlı olarak hücre içi protein sentezi artar. Protein oranındaki artış kas kitlesinin erkeklerde kadınlara oranla %50 artmasını sağlar. Bu durum bazal metabolizmayı %5-10 arttırır. Artışla birlikte adale hipertropisinin kolaylaştığı görülmüştür.
Erkekler İçin Östrojenin Önemi
Östrojen hormonu ise erkeğin daha sakin ve toplumsal yaşama daha uyumlu olmasını sağlar. Östrojen düzeyi yeterli ise erkeklerde doğal olarak bulunan matematik zeka östrojenin etkilediği geometrik ve duygusal zeka ile birleşerek erkeğin iş hayatında veya akademik hayatta üstün başarı sağlamasını sağlar. Bu iki hormonun kişide istenilen düzeyde olmasının fiziksel aktivitelerde başarı için elzem olduğu düşünülmektedir.
Testosteron ve Östrojen Hormonlarının Eksiklik ve Fazlalığının Sonuçları
Kadınlarda östrojeni fazla salgılarsa armut tipi şişmanlık başlar, yani kalçalarda yağ birikir. Kalça ve bacakları kalın orantısız bir vücut açığa çıkar. Östrojen fazlalığı yağ dokusunun miktarını arttırır. Artan yağ dokusunda daha fazla testosteron östrojene çevrilir bu da yağ dokusu miktarını daha da artırır. Sonuçta bir kısır döngü oluşur. Östrojen fazlalığı vücudun su ve tuz tutmasına neden olur. El ve ayaklarda şişlik ve ödem gelişir. Östrojen fazlalığı bacak damarlarının tıkanmasına neden olur. Bu sonuçlar değerlendirildiğinde kadınlarda östrojen fazlalığının performansı olumsuz etkileyeceği düşünülmektedir.
Kadınlarda testosteron fazlalığı adet düzensizliğine bunun sonucu olarak da adetten aşırı kan kaybına neden olur. Fazla kan kaybı aktivite öncesi olursa kişinin performansı bundan olumsuz etkilenebilir.
Testosteronun ileri derecede yükselmesi kadınlarda vücudun kaslı görünmesine neden olur. Kaslı vücut yapısı güç gerektiren sporlarda kadınların performansına olumlu katkılar yapabilir.
Kadınlarda östrojen azlığında psikolojik dengesizlikler görülür. Psikolojik dengesizlik kişilerin sportif aktivite sırasında yanlış tercihler yapmasına neden olabilir. Buda performansı olumsuz etkileyebilir.
Erkeklerde östrojen fazlalığı kas kitlesinin azalmasına, vücut konturlarının deforme olmasına, göbek ve kalçanın büyümesine, bacakların bir kütük gibi genişlemesine neden olur. Erkeklerde östrojen fazlalığından kaynaklı bu sonuçların sportif aktivite sırasında kişiyi olumsuz etkileyeceği düşünülmektedir.
Östrojeni fazla olan erkekler daha sevecen, sakin ve anlayışlı olur. Daha anlayışlı ve sakin olmak sportif aktivite sırasında kişinin daha sağlıklı kararlar almasına faydalı olabilir bu nedenle performans için olumlu katkı sağlayacağı düşünülebilir. Ancak östrojen fazlalığının diğer pek çok olumsuz dikkate alınırsa erkeklerde performansı daha çok olumsuz etkileyebileceği düşünülebilir.
Erkeklerde testosteron fazlalığı erkeği aşırı agresif, kavgacı, hırçın ve uyumsuz yapar. Bu durumun performans açısından olumlu ve olumsuz sonuçları olabilir. Agresif ve hırçın olmak özellikle dövüş sporlarında performansa olumlu etkiler yapabilir. Ancak tenis, golf gibi daha sakin kalınması gereken sporlarda performansı olumsuz etkileyeceği düşünülmektedir.
Testosteronun yükselmesi kanda kötü kolesterolü yükseltir, koruyucu kolesterol HDL’yi düşürür, kalp büyümesine neden olarak kalp damarlarında tıkanma ve kalp yetmezliğine neden olur. Testosteron yükselmesi damar sertliğini arttırır. Böylece felç, bacak damarlarında tıkanma ve kalp krizine zemin hazırlar. Bu sonuçlar kişiyi sağlık açısından olumsuz etkileyeceğinden performans hatta spor yapıp yapamama durumu olumsuz etkilenebilir.
Ayrıca testosteron eksikliği ergenlik çağında başlarsa boy kısalığı gelişir. Boyun boy kısalığının kişinin performansını birçok spor dalında olumsuz etkileyeceği düşünülmektedir.
Testosteron ve östrojen hormonlarının etkilerine bakıldığında insan sağlığı ve nesillerin devamlılığı açısında oldukça önemli olduğu görülmüştür. Ancak bu yazıda performans penceresinden bakılarak etkileri incelenmeye çalışılmıştır.
Kuvvet Antrenmanlarının Testosteron ve Östrojene Etkileri
Testosteron iskelet kası için önemlidir. En göze çarpan etkisi, kas kütlesindeki ve glikojen konsantrasyonundaki artıştır. Egzersizle beraber kadınlarda ve erkeklerde free testosteron önemli düzeyde artmıştır. Ancak total testosteron sadece erkek sporcularda artış göstermiştir. Ayrıca kızların testosteron seviyelerinin puberte dönemi ve sonrasında egzersizden sonra bir artış göstermediğini gösteren çalışmalar vardır.
Testosteron antrenman ilişkisinde antrenmanın süresi ve şiddetinin ayrıca günün hangi saatinde yapıldığının testosterona etki açısından önemlidir. Yapılan çalışmalar sonucunda yüksek şiddetli (%80-100) ve 5-10 tekrarlı büyük kas gruplarına yönelik kuvvet egzersizlerinin testosteron seviyesini arttığı görülmüştür. Bu artışın testosteron sentez hızının artmasın ve eliminasyon hızının azalmasından kaynaklandığı düşünülmektedir. Direnç egzersizlerinden %100 şiddetle uygulananların %70 şiddetlilerden daha fazla testosteron artışına neden olduğu görülmüştür. Başka bir araştırmada ise şiddeti %75 olan 8-10 tekrarlı direnç egzersizi öğleden önce ve sonra ayrı ayrı yapılmış ve testosteron seviyesi sabah ve öğleden sonra ölçülmüştür. Çalışmanın sonunda öğleden sonra yapılan egzersizin testosteron salınımını sabah yapılan egzersizlere göre pozitif etkilediği görülmüştür. Ayrıca testosteronun metabolik seviyesinin antrenman şiddetine bağlı olarak elit sporcularda daha yüksek olduğu gözlemlenmiştir.
Östrojen kas performansı ve kuvvetini etkiler. Araştırma sonuçlarına göre; östrojenin pik yaptığı dönemde kas kuvvetinin arttığı, eksildiği dönemde ise azaldığı gözlemlenmiştir. Ayrıca östrojen eksikliğinde el ve kol performansının azaldığı belirtilmektedir.
Sonuç olarak her iki hormonda yüksek performans verimi açısından önemlidir ancak yeterli değildir. Elit seviyede başarı için sporcuların fiziksel kuvvet, hormon dengesi gibi faktörlere dikkat ettikleri kadar mental destek almalarıda önemlidir.
Kaynaklar
Ası, T. (1999). Tablolarla biyokimya cilt II. Ankara.
Çakır Atabek, H. (2009). Kuvvet antrenmanlarına bağlı akut laktat üretimi. SPORMETRE
Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, II(1), 29-36.
Çakmakçı, S.(2013). Farklı branşlardaki sporcularda aerobik egzersizin bazı hotmon
düzeylerine etkisi. Yüksek lisans tezi, Selçuk Üniversitesi Sağlık Bilimler Enstitüsü, Beden Eğitimi ve Spor Anabilim Dalı. Konya.
Harbili, S., Özergin, U., Harbili, E. ve Akkuş, H.(2005). Kuvvet antrenmanının vücut
kompozisyonu ve bazı hormonlar üzerine etkisi. Spor Bilimleri Dergisi, 16(2), 64-76.
Koç, H. ve Yüksel, O. Kadınlarda fiziksel ve fizyolojik performansın değerlendirilmesi.
Soyupek , F., Ardıç, F. A., Yorgancıoğlu, R., Ceceli, E. ve Kahraman, Y. (2002). Östrojen
düzeyinin depresyon ve üst ekstremite fonksiyonları üzerindeki etkisi. Fiziksel Tıp, 5(1), 33-36.
http://www.endokrinoloji.com/ostrojentestosteron.html
Giriş
Yüksek sportif performansın ortaya konulabilmesi için; fiziksel dayanıklılık, zihinsel dayanıklılık, hormonal denge, fiziki koşullar gibi birçok bileşenin bir araya gelmesi gerekmektedir. Kuşkusuz sadece bu faktörlerde her zaman yeterli olmayacaktır. Burada performansı etkileyen hormonlardan testosteron ve östrojen hormonları değerlendirilecektir.
Testosteron ve Östrojen Nedir? Sportif Performansa Etkileri Nelerdir?
Testosteron erkeklik, östrojen ise kadınlık hormonu olarak bilinir. Östrojen ve testosteron steroid grubu hormonlardır. Ön maddeleri kolesteroldür. Yumurtalıklar ve böbrek üstü bezleri kolesterolü enzimlerle dönüştürerek testosteron ve östrojeni üretirler. Bu hormonlar insan vücudu tarafından üretilebileceği gibi laboratuvar koşullarında sentetik olarak da üretilebilinirler. Testosteron; sağlık, enerji, libido, bağışıklık sistemi ve kemik erimesi ile yakından ilgilidir. Yetişkin bir erkeğin kanında yetişkin bir kadındakinin 40-60 katı kadar olabilir. Her ne kadar testosteron erkeklik östrojen kadınlık hormonu olarak tanımlansa da bu iki hormon hormonları birbirlerinin tam zıttı değildirler.
Testosteron ve östrojen seks hormonları denilen geniş hormon grubu içerisinde yer alırlar. Erkek tipi yani androjen hormonlar; testosteron, dihidrotestosteron, androstenedion, 17 alfahidroksiprogesteron ve dehidroepiandrosteronu (DHEA) kapsar. Kadın tipi yani östrojen hormonlar ise estradiol, estriol, estron ve türevlerini kapsar. Testosteron ve östrojenler hem erkeklerin hem de kadın vücudunda bulunurlar. Ancak bulunma miktarları birbirlerinden çok farklıdır. 12 yaş sonrası kadınlarda östrojen erkeklerde testosteron hormonu fazla salgılanmaya başlar. Bunun sonucu olarak cinsiyetler arasındaki farklılıklar belirginleşmeye başlar. Bu farklılıklar daha çok fizyolojik sistemlerde kendini gösterir. Oluşan fizyolojik farklılıklar kadın ve erkeğin bir arada yarışmasını zorlaştırmaktadır. Cinsiyetler arasındaki fizyolojik farklılıklara bağlı olarak bazı spor branşlarında erkekler bazılarında da kadınlar daha başarılı olmaktadırlar.
Erkeklik hormonu testosteron erkeklerde yüksek miktarlarda kadınlarda ise düşük miktarlarda salgılanır. Tam tersi olarak erkeklerde de kadınlık hormonu östrojen çok düşük düzeylerde salgılanır. Bu normalde görülen düşük salgılanma düzeylerinde bir hastalık neticesinde artma gerçekleşirse ortaya hormon dengesizlikleri çıkar. Bu hormonların %80’i yumurtalıklardan, %20’si ise böbrek üstü bezlerinden salgılanır.
Testosteron ve östrojenin insan sağlığı için birçok fonksiyonu vardır. Burada cinsiyetler açısından bu hormonların eksikliği ve fazlalığında ne gibi sonuçlar olabileceği ve bu sonuçların sportif performansa etkilerinin neler olabileceği üzerinde durulacaktır.
Testosteron ve östrojen boy uzaması, vücuttaki yağ miktarı ve yağın vücuda dağılıp dağılmaması gibi etkenlerde rol oynarlar. Testosteron ve östrojenler kişi dünyaya gelmeden anne karnında beyin üzerine çalışarak iz bırakırlar böylece bebek ve çocukların ileri yaşamlarında cinsel kimliklerinin gelişmesinde rol oynarlar. Daha sonra gelişen bu kimlik gelişimine göre ilgilenen spor aktivitelerinin değişiklikler gösterebileceği düşünülmektedir. Nitekim kadınların ve erkeklerin ilgilendikleri spor aktiviteleri kesin çizgilerle olmasa bile değişiklikler göstermektedir. Bunun yanında testosteron ve östrojende bir sorun varsa bundan sinir sistemi yani kişinin içinde bulunduğu ruh hali ve zekası direk olarak etkilenir. Bu tür etkiler kişinin spor seçimini ve başarılarını etkileyebilmektedir. Çünkü performans bu değişkenlerden direkt etkilenebilme eğilimindedir.
Kadınlar İçin Östrojenin Önemi
Vücutta hormonlar ahenk içinde çalışır. Bebeklik ve çocukluk çağında östrojenin fizyolojik bir rolü yoktur. Bununla ilgili tek anormal durum boy kısalığı olabilir. İlerleyen yaşla birlikte önemi artmaktadır. Östrojen iskelet kas performansı, kas kitlesinin gelişimi ve korunmasında, doku ve organların gelişmesinde önemli rol oynamaktadır. Buna ek olarak santral sinir sistemi organizasyonu ve gelişimi içinde önemlidir. Ayrıca serotonin, dopamin gibi gibi nörotransmitterlerin stimulasyonuna yol açar ve beyin fonksiyonlarını etkilerler. Uzun kemiklerin gelişimini hızlandırır. Buna bağlı olarak genç kızlarda boy büyümesi erkeklere nazaran ergenliğin başında başlar, hızlı olur ve daha çabuk biter. Bu durum akranı olan erkeklere göre fiziksel olarak daha hızlı gelişmelerine ve performans olarak erkeklerden geri kalmamalarına olanak verebilir. Ancak erkek fiziksel gelişimin tamamladığında performans olarak yine cinsiyete özgü farklar ortaya çıkmaya başlar.
Östrojen kadın psikolojisi üzerine son derece etkilidir. Serotonin seviyesinin arttırır. Beyine etki ederek özellikle geometrik zekanın gelişimine katkıda bulunur. Östrojen sayesinde kadınlar agresif davranışlar sergilemezler, içgüdüsel olarak sakin ve huzurlu hayatı ararlar bu durum kadın sporcuların performanslarını ve davranışlarını etkileyebilmektedir. Sportif etkinlikleri sakin ve huzurlu şekilde yapmanın çoğu spor branşında performansı olumlu etkileyeceği düşünülmektedir.
Kadınlar İçin Testosteronun Önemi
Kadınlığın vazgeçilmez hormonu östrojenin yanında erkeklik hormonu testosteron da kadın sağlığında önemlidir. Genç kızlarda testosteron böbrek üstü bezinden salgılanarak boy büyümesinin tamamlanmasına yardımcı olur. Boyun yeterli derecede büyümesi kişinin seçeceği spor branşını ve performansını etkileyebilmektedir. Örneğin; yeterli seviyede testosteron salgılayamadığı için boyu kısa kalan bir kadın basketbol oynamak isterse normal düzeyde testosteron salgılayan akranlarına göre dezavantajlı olacaktır.
Erkekler İçin Testosteronun Önemi
Testosteron erkeklerde testis dediğimiz yumurtalıklardan salgılanır. Testislerin bebeklik çağında bir önemi yoktur, o dönemde uykudadırlar ve faaliyet göstermezler. Ergenlik çağında beynin altındaki hipofiz bezinden salgılanan FSH ve LH hormonlarının uyarması ile genç erkeğin testisleri uyanır, toy delikanlı erkekleşmeye başlar. Cinsel belirtilerin gelişmesi ile beraber testosteron kemik dokuya etki ederek boy uzamasına neden olur. Kemikler enine kalınlaşır, boyuna büyür. Cilt kalınlaşır ve yağlanır. Ter bezleri sayı ve hacimce büyür. Testosteron kasları geliştirir, fiziksel gücü maksimuma ulaştırır. Matematik zekanın ilerlemesinde rol oynar, beyne etki ederek erkeklerde rekabet ve yarışma duygusunu arttırır ve kişinin agresif bir kişilik yapısında olmasını etkiler. Tüm bu gelişmeler kişinin seçeceği spor branşı ve sportif başarısına olumlu ya da olumsuz etkilerde bulunabilir.
Testosteron salınımına bağlı olarak hücre içi protein sentezi artar. Protein oranındaki artış kas kitlesinin erkeklerde kadınlara oranla %50 artmasını sağlar. Bu durum bazal metabolizmayı %5-10 arttırır. Artışla birlikte adale hipertropisinin kolaylaştığı görülmüştür.
Erkekler İçin Östrojenin Önemi
Östrojen hormonu ise erkeğin daha sakin ve toplumsal yaşama daha uyumlu olmasını sağlar. Östrojen düzeyi yeterli ise erkeklerde doğal olarak bulunan matematik zeka östrojenin etkilediği geometrik ve duygusal zeka ile birleşerek erkeğin iş hayatında veya akademik hayatta üstün başarı sağlamasını sağlar. Bu iki hormonun kişide istenilen düzeyde olmasının fiziksel aktivitelerde başarı için elzem olduğu düşünülmektedir.
Testosteron ve Östrojen Hormonlarının Eksiklik ve Fazlalığının Sonuçları
Kadınlarda östrojeni fazla salgılarsa armut tipi şişmanlık başlar, yani kalçalarda yağ birikir. Kalça ve bacakları kalın orantısız bir vücut açığa çıkar. Östrojen fazlalığı yağ dokusunun miktarını arttırır. Artan yağ dokusunda daha fazla testosteron östrojene çevrilir bu da yağ dokusu miktarını daha da artırır. Sonuçta bir kısır döngü oluşur. Östrojen fazlalığı vücudun su ve tuz tutmasına neden olur. El ve ayaklarda şişlik ve ödem gelişir. Östrojen fazlalığı bacak damarlarının tıkanmasına neden olur. Bu sonuçlar değerlendirildiğinde kadınlarda östrojen fazlalığının performansı olumsuz etkileyeceği düşünülmektedir.
Kadınlarda testosteron fazlalığı adet düzensizliğine bunun sonucu olarak da adetten aşırı kan kaybına neden olur. Fazla kan kaybı aktivite öncesi olursa kişinin performansı bundan olumsuz etkilenebilir.
Testosteronun ileri derecede yükselmesi kadınlarda vücudun kaslı görünmesine neden olur. Kaslı vücut yapısı güç gerektiren sporlarda kadınların performansına olumlu katkılar yapabilir.
Kadınlarda östrojen azlığında psikolojik dengesizlikler görülür. Psikolojik dengesizlik kişilerin sportif aktivite sırasında yanlış tercihler yapmasına neden olabilir. Buda performansı olumsuz etkileyebilir.
Erkeklerde östrojen fazlalığı kas kitlesinin azalmasına, vücut konturlarının deforme olmasına, göbek ve kalçanın büyümesine, bacakların bir kütük gibi genişlemesine neden olur. Erkeklerde östrojen fazlalığından kaynaklı bu sonuçların sportif aktivite sırasında kişiyi olumsuz etkileyeceği düşünülmektedir.
Östrojeni fazla olan erkekler daha sevecen, sakin ve anlayışlı olur. Daha anlayışlı ve sakin olmak sportif aktivite sırasında kişinin daha sağlıklı kararlar almasına faydalı olabilir bu nedenle performans için olumlu katkı sağlayacağı düşünülebilir. Ancak östrojen fazlalığının diğer pek çok olumsuz dikkate alınırsa erkeklerde performansı daha çok olumsuz etkileyebileceği düşünülebilir.
Erkeklerde testosteron fazlalığı erkeği aşırı agresif, kavgacı, hırçın ve uyumsuz yapar. Bu durumun performans açısından olumlu ve olumsuz sonuçları olabilir. Agresif ve hırçın olmak özellikle dövüş sporlarında performansa olumlu etkiler yapabilir. Ancak tenis, golf gibi daha sakin kalınması gereken sporlarda performansı olumsuz etkileyeceği düşünülmektedir.
Testosteronun yükselmesi kanda kötü kolesterolü yükseltir, koruyucu kolesterol HDL’yi düşürür, kalp büyümesine neden olarak kalp damarlarında tıkanma ve kalp yetmezliğine neden olur. Testosteron yükselmesi damar sertliğini arttırır. Böylece felç, bacak damarlarında tıkanma ve kalp krizine zemin hazırlar. Bu sonuçlar kişiyi sağlık açısından olumsuz etkileyeceğinden performans hatta spor yapıp yapamama durumu olumsuz etkilenebilir.
Ayrıca testosteron eksikliği ergenlik çağında başlarsa boy kısalığı gelişir. Boyun boy kısalığının kişinin performansını birçok spor dalında olumsuz etkileyeceği düşünülmektedir.
Testosteron ve östrojen hormonlarının etkilerine bakıldığında insan sağlığı ve nesillerin devamlılığı açısında oldukça önemli olduğu görülmüştür. Ancak bu yazıda performans penceresinden bakılarak etkileri incelenmeye çalışılmıştır.
Kuvvet Antrenmanlarının Testosteron ve Östrojene Etkileri
Testosteron iskelet kası için önemlidir. En göze çarpan etkisi, kas kütlesindeki ve glikojen konsantrasyonundaki artıştır. Egzersizle beraber kadınlarda ve erkeklerde free testosteron önemli düzeyde artmıştır. Ancak total testosteron sadece erkek sporcularda artış göstermiştir. Ayrıca kızların testosteron seviyelerinin puberte dönemi ve sonrasında egzersizden sonra bir artış göstermediğini gösteren çalışmalar vardır.
Testosteron antrenman ilişkisinde antrenmanın süresi ve şiddetinin ayrıca günün hangi saatinde yapıldığının testosterona etki açısından önemlidir. Yapılan çalışmalar sonucunda yüksek şiddetli (%80-100) ve 5-10 tekrarlı büyük kas gruplarına yönelik kuvvet egzersizlerinin testosteron seviyesini arttığı görülmüştür. Bu artışın testosteron sentez hızının artmasın ve eliminasyon hızının azalmasından kaynaklandığı düşünülmektedir. Direnç egzersizlerinden %100 şiddetle uygulananların %70 şiddetlilerden daha fazla testosteron artışına neden olduğu görülmüştür. Başka bir araştırmada ise şiddeti %75 olan 8-10 tekrarlı direnç egzersizi öğleden önce ve sonra ayrı ayrı yapılmış ve testosteron seviyesi sabah ve öğleden sonra ölçülmüştür. Çalışmanın sonunda öğleden sonra yapılan egzersizin testosteron salınımını sabah yapılan egzersizlere göre pozitif etkilediği görülmüştür. Ayrıca testosteronun metabolik seviyesinin antrenman şiddetine bağlı olarak elit sporcularda daha yüksek olduğu gözlemlenmiştir.
Östrojen kas performansı ve kuvvetini etkiler. Araştırma sonuçlarına göre; östrojenin pik yaptığı dönemde kas kuvvetinin arttığı, eksildiği dönemde ise azaldığı gözlemlenmiştir. Ayrıca östrojen eksikliğinde el ve kol performansının azaldığı belirtilmektedir.
Sonuç olarak her iki hormonda yüksek performans verimi açısından önemlidir ancak yeterli değildir. Elit seviyede başarı için sporcuların fiziksel kuvvet, hormon dengesi gibi faktörlere dikkat ettikleri kadar mental destek almalarıda önemlidir.
Kaynaklar
Ası, T. (1999). Tablolarla biyokimya cilt II. Ankara.
Çakır Atabek, H. (2009). Kuvvet antrenmanlarına bağlı akut laktat üretimi. SPORMETRE
Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, II(1), 29-36.
Çakmakçı, S.(2013). Farklı branşlardaki sporcularda aerobik egzersizin bazı hotmon
düzeylerine etkisi. Yüksek lisans tezi, Selçuk Üniversitesi Sağlık Bilimler Enstitüsü, Beden Eğitimi ve Spor Anabilim Dalı. Konya.
Harbili, S., Özergin, U., Harbili, E. ve Akkuş, H.(2005). Kuvvet antrenmanının vücut
kompozisyonu ve bazı hormonlar üzerine etkisi. Spor Bilimleri Dergisi, 16(2), 64-76.
Koç, H. ve Yüksel, O. Kadınlarda fiziksel ve fizyolojik performansın değerlendirilmesi.
Soyupek , F., Ardıç, F. A., Yorgancıoğlu, R., Ceceli, E. ve Kahraman, Y. (2002). Östrojen
düzeyinin depresyon ve üst ekstremite fonksiyonları üzerindeki etkisi. Fiziksel Tıp, 5(1), 33-36.
http://www.endokrinoloji.com/ostrojentestosteron.html
|
Yazan
|
Bu makaleden alıntı yapmak
için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir: "Sporcu Performansı, Hormonların Sportif Performansa Etkileri" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Uzm.Psk.Fahri ŞAHİN'e aittir ve makale, yazarı tarafından TavsiyeEdiyorum.com (http://www.tavsiyeediyorum.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır. Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak Uzm.Psk.Fahri ŞAHİN'in izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz. |
4 Beğeni 
Yazan Uzman
|
| Makale Kütüphanemizden | ||||
|
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak
hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir
yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.
