Çocuklarda Travma Sonrası Görülen Sorunlar - Çocuklarda Yas Durumları
Kayıp yaşayan bir çocuk için en önemli nokta ebeveynin acı çeken çocuğunu dikkate alması olmalıdır. Ailede ölüm olduğunda bazen yetişkinler çocukların kendileri kadar acı çekmediklerini düşünürler. Bu süreçte çocukların nasıl ve ne kadar etkilendiklerini anlayamayabilirler. Öncelikle ebeveynler çocuğun duygusunu ifade etmesine yardımcı olmalıdırlar. Yaşanan olaylar, üzüntü, geçmişte yaşanan mutlu zamanlar, duyulan yalnızlık, geleceğe ilişkin planlar üzerine konuşmak hem aile üyeleri hem de çocuk için oldukça terapatik bir faydaya sahiptir.
Annesini veya babasını kaybettiğini söylemek yaşayan ebeveyn için oldukça zorlu bir görevdir. Araştırmalara bakıldığında genelde bu görevi aile içinde çocukla etkileşimi en iyi olan, daha soğukkanlı bireylerin üstlendiği görülmektedir. Yas durumunda en doğru olan tutum, yas durumu çocuğa geciktirilmeden, anlayabileceği bir şekilde, sakin ve hayatta kalan ebeveyni tarafından açıklanmasıdır. Çocukların yas durumlarının yetişkinlerden farklı olarak algıladıkları bir gerçektir. Bu farklılığı ortaya koyan nedenlerden biri de acı ve yası nasıl ifade ettikleridir. Kayıpla birlikte çocuklarda yaşanılanların “çocuğun bulunduğu gelişim dönemiyle” ilgili olduğu görülmektedir. Ayrıca çocuğun kişiliği, önceki yaşam deneyimleri, yaşı, ölen kişiyle ilişkisi , çevrenin etkileri, ölüm nedeni, ailedeki iletişim kalıpları, kayıp sonrası ailenin takındığı tavır, çocuğun ihtiyaç duydukları ve bunların karşılanması, anı ve düşüncelerin paylaşılıp-paylaşılmaması, ebeveynin stresle başa çıkma yolları ve diğer yetişkinlerle olan ilişkileri çocuğun yasını etkileyebilir (Corr, C.A. and Corr, D.M. 1996, Fitzgerald, H,1992, De Spilder, S.1987)
Kayıp ve yas sonrasında yaşananlar, bireysel farklılıklara bağlı olarak değişebilir. Bunun nasıl ve ne kadar süre ile yaşanacağı bireyin kapasitesi ile ilişkilidir. Kayıp yaşayan çocuğun dikkat edilmesi gereken bazı tepkileri şunlardır (Dyregrow, Atle 2000, Sedney, Mary Anne 2002)
(a) Okul başarısında değişmeler
(b) Çok uğraşmasına rağmen başarının düşük olması
(c) Uyumayı, okula gitmeyi, akranlarıyla oynamayı şiddetle reddetmesi
(d) Ölen kişiye ait olan şeylerden fiziksel olarak kaçınma, o kişi hakkında konuşmayı reddetme.
(e) Sıklıkla öfke nöbetleri
(f) Huzursuzluk, sürekli hareket etme ihtiyacı, aşırı hareketlilik sakın olanlarda bile
(g) Fobiler ve anksiyete
(h) Kendini suçlama ve dikkat çekmeye çalışma
(i) Gece kabusları, uykuda bozulmalar
(j) Tahripçilik, çalma, saldırganlık gibi davranışlar
(k) Şiddet, asilik, başkalarının haklarına saldırı, 6 aydan uzun saldırganlık
(l) Otoriteye karşı gelme
(m) Nedeni açıklanamayan huysuzluk nöbetleri
(n) İçe çekilme
(o) Günlük sorunlarla veya aktivitelerle başa çıkmada yetersizlik
(p) Israrlı fiziksel şikayetler
(q) Uzun süreli duygu yokluğu
(r) Sık sık panik ataklar
(s) İştah kaybı, ölüm düşüncesi, uyku bozuklukları nedeniyle depresif eğilimler
(t) Ölüme ilişkin belirtiler
Yakın akraba, kardeş veya anne babadan birinin ölümüyle aile içinde kayıp yaşayan küçük çocuklar genelde suçluluk yaşarlar. Çocuklar neden-sonuç ilişkilerini kavramakta güçlük çektiklerinden bunu adeta bir ceza olarak da nitelendirebilirler. Bu duygunun üstesinden sadece güvende olduklarını ve sevildiklerini hissettiklerinde gelebilirler. Ölen kişi kayıp sonrasında çekilen acıdan sorumlu tutulabilir. Bazen acıya eşlik eden bencilce duygularda olabilir. Bu durumlarda yakın çevrenin desteği çok önemlidir (Meadows, Sara 1993; Dyregrov 2000)
Aile içindeki kayıp, halen yaşayan ebeveyn için de zorlu bir süreçtir. Kişisel yaşadığımız kayıp duygusunun yanında aileyi de toparlamak, organize etmek, güvenli bir hale getirmek hayattaki ebeveynin sorumlulukları arasındadır.
Ölüm gerçekleşmeden önce ailenin yakın çevre ile kurduğu bağlar ve yakın aile fertleriyle olan ilişkileri son derece önemlidir. Çocuklar için büyük anne ve büyük baba ile kurulan ilişkilerin devamlılığı önemlidir. Geniş aile içinde çocuk yetişkinlerle iletişim ve etkileşimini sürdürürse kendini güven içinde hisseder ve bu ilişkiler aile için güçlü destek sağlar (Winston, Carole 2003) Etnik özellikler de çocuğun yasla baş etmesinde önemli bir etkendir. Farklı etnik yapılarda cenaze töreni, matem, yas gibi süreçlerin farklı şekillerde yaşandığı görülebilmektedir.
Yas sonrasında ailede aşırı koruyucu yaklaşımlar yerine eski ilişkiler aynı şekilde sürdürülmeye çalışılmalıdır (Yavuzer, Haluk 2003) Öncelikle aile bireyleri kayıpla ilgili yaşamayı öğrenmeliler daha sonrasında çocukların merak ve ihtiyaçlarını doyurmalı, açıklamalar yapmalılar (Barth, Joan 1989) Kayıp yaşayan ailelerde uyum süreci yaklaşık 18 ay ile 24 ay arasında değişebilir. Bu süreçte çocuğun kayıp yaşamadan önceki alışkanlıklarına dönebilmesi çok önemlidir. Ebeveynini kaybeden çocukları en çok endişelendiren durum önceki yaşantılarına aynı şekilde devam edip edemeyeceğidir. Kalan diğer ebeveynin mutlaka yaşama kaldığı yerden devam etmesi, hayatın güvenilir olduğu duygusunu hissetmesine ilişkin önemli bir işarettir. Aksi bir durumda yani ebeveynin kendi yasına gömülmesi durumunda çocuğun yaşayan ebeveynin de sorumluluğunu taşımaya çalışacağı unutulmamalıdır.
Annesini veya babasını kaybettiğini söylemek yaşayan ebeveyn için oldukça zorlu bir görevdir. Araştırmalara bakıldığında genelde bu görevi aile içinde çocukla etkileşimi en iyi olan, daha soğukkanlı bireylerin üstlendiği görülmektedir. Yas durumunda en doğru olan tutum, yas durumu çocuğa geciktirilmeden, anlayabileceği bir şekilde, sakin ve hayatta kalan ebeveyni tarafından açıklanmasıdır. Çocukların yas durumlarının yetişkinlerden farklı olarak algıladıkları bir gerçektir. Bu farklılığı ortaya koyan nedenlerden biri de acı ve yası nasıl ifade ettikleridir. Kayıpla birlikte çocuklarda yaşanılanların “çocuğun bulunduğu gelişim dönemiyle” ilgili olduğu görülmektedir. Ayrıca çocuğun kişiliği, önceki yaşam deneyimleri, yaşı, ölen kişiyle ilişkisi , çevrenin etkileri, ölüm nedeni, ailedeki iletişim kalıpları, kayıp sonrası ailenin takındığı tavır, çocuğun ihtiyaç duydukları ve bunların karşılanması, anı ve düşüncelerin paylaşılıp-paylaşılmaması, ebeveynin stresle başa çıkma yolları ve diğer yetişkinlerle olan ilişkileri çocuğun yasını etkileyebilir (Corr, C.A. and Corr, D.M. 1996, Fitzgerald, H,1992, De Spilder, S.1987)
Kayıp ve yas sonrasında yaşananlar, bireysel farklılıklara bağlı olarak değişebilir. Bunun nasıl ve ne kadar süre ile yaşanacağı bireyin kapasitesi ile ilişkilidir. Kayıp yaşayan çocuğun dikkat edilmesi gereken bazı tepkileri şunlardır (Dyregrow, Atle 2000, Sedney, Mary Anne 2002)
(a) Okul başarısında değişmeler
(b) Çok uğraşmasına rağmen başarının düşük olması
(c) Uyumayı, okula gitmeyi, akranlarıyla oynamayı şiddetle reddetmesi
(d) Ölen kişiye ait olan şeylerden fiziksel olarak kaçınma, o kişi hakkında konuşmayı reddetme.
(e) Sıklıkla öfke nöbetleri
(f) Huzursuzluk, sürekli hareket etme ihtiyacı, aşırı hareketlilik sakın olanlarda bile
(g) Fobiler ve anksiyete
(h) Kendini suçlama ve dikkat çekmeye çalışma
(i) Gece kabusları, uykuda bozulmalar
(j) Tahripçilik, çalma, saldırganlık gibi davranışlar
(k) Şiddet, asilik, başkalarının haklarına saldırı, 6 aydan uzun saldırganlık
(l) Otoriteye karşı gelme
(m) Nedeni açıklanamayan huysuzluk nöbetleri
(n) İçe çekilme
(o) Günlük sorunlarla veya aktivitelerle başa çıkmada yetersizlik
(p) Israrlı fiziksel şikayetler
(q) Uzun süreli duygu yokluğu
(r) Sık sık panik ataklar
(s) İştah kaybı, ölüm düşüncesi, uyku bozuklukları nedeniyle depresif eğilimler
(t) Ölüme ilişkin belirtiler
Yakın akraba, kardeş veya anne babadan birinin ölümüyle aile içinde kayıp yaşayan küçük çocuklar genelde suçluluk yaşarlar. Çocuklar neden-sonuç ilişkilerini kavramakta güçlük çektiklerinden bunu adeta bir ceza olarak da nitelendirebilirler. Bu duygunun üstesinden sadece güvende olduklarını ve sevildiklerini hissettiklerinde gelebilirler. Ölen kişi kayıp sonrasında çekilen acıdan sorumlu tutulabilir. Bazen acıya eşlik eden bencilce duygularda olabilir. Bu durumlarda yakın çevrenin desteği çok önemlidir (Meadows, Sara 1993; Dyregrov 2000)
Aile içindeki kayıp, halen yaşayan ebeveyn için de zorlu bir süreçtir. Kişisel yaşadığımız kayıp duygusunun yanında aileyi de toparlamak, organize etmek, güvenli bir hale getirmek hayattaki ebeveynin sorumlulukları arasındadır.
Ölüm gerçekleşmeden önce ailenin yakın çevre ile kurduğu bağlar ve yakın aile fertleriyle olan ilişkileri son derece önemlidir. Çocuklar için büyük anne ve büyük baba ile kurulan ilişkilerin devamlılığı önemlidir. Geniş aile içinde çocuk yetişkinlerle iletişim ve etkileşimini sürdürürse kendini güven içinde hisseder ve bu ilişkiler aile için güçlü destek sağlar (Winston, Carole 2003) Etnik özellikler de çocuğun yasla baş etmesinde önemli bir etkendir. Farklı etnik yapılarda cenaze töreni, matem, yas gibi süreçlerin farklı şekillerde yaşandığı görülebilmektedir.
Yas sonrasında ailede aşırı koruyucu yaklaşımlar yerine eski ilişkiler aynı şekilde sürdürülmeye çalışılmalıdır (Yavuzer, Haluk 2003) Öncelikle aile bireyleri kayıpla ilgili yaşamayı öğrenmeliler daha sonrasında çocukların merak ve ihtiyaçlarını doyurmalı, açıklamalar yapmalılar (Barth, Joan 1989) Kayıp yaşayan ailelerde uyum süreci yaklaşık 18 ay ile 24 ay arasında değişebilir. Bu süreçte çocuğun kayıp yaşamadan önceki alışkanlıklarına dönebilmesi çok önemlidir. Ebeveynini kaybeden çocukları en çok endişelendiren durum önceki yaşantılarına aynı şekilde devam edip edemeyeceğidir. Kalan diğer ebeveynin mutlaka yaşama kaldığı yerden devam etmesi, hayatın güvenilir olduğu duygusunu hissetmesine ilişkin önemli bir işarettir. Aksi bir durumda yani ebeveynin kendi yasına gömülmesi durumunda çocuğun yaşayan ebeveynin de sorumluluğunu taşımaya çalışacağı unutulmamalıdır.
|
Yazan
|
Bu makaleden alıntı yapmak
için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir: "Çocuklarda Travma Sonrası Görülen Sorunlar - Çocuklarda Yas Durumları" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Meltem VARAN'e aittir ve makale, yazarı tarafından TavsiyeEdiyorum.com (http://www.tavsiyeediyorum.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır. Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak Meltem VARAN'ın izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz. |
Beğenin 
Yazan Uzman
|
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak
hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir
yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.
