Depresyon Hafızayı Nasıl Etkiler?
Depresyon hafızayı nasıl etkiler?
Depresyon, hayatın her alanına yayılarak sosyal, duygusal ve iş yaşamına ciddi oranda zarar veren bir ruhsal rahatsızlıktır. Depresyonun dünya genelinde görülme sıklığı % 4.7 dir (Ferrari ve ark, 2013). Depresyonun bilişsel fonksiyonları olumsuz olarak etkilediği pek çok bilimsel çalışma tarafından desteklenmektedir. Bilişsel fonsiyonların kısaca tanımı: hatırlama, dikkat, problem çözme, karar verme, plan yapma gibi mekanizmaların genel ismidir. Bunun günlük hayata etkisi depresyonda olan insanlarda konsantre eksikliği, ders çalışırken veya iş hayatında çok çalışsa bile yeterli verimi alamama, unutkanlık ve karar vermede zorluk olarak özetlenebilir.
Bilişsel fonsiyonlardan biri olan hafızayı ele alacak olursak depresyonun hafızayı ne yönde ve nasıl etkilediği literatürde geniş kapsamlı olarak ele alınmıştır. Depresyonu olan insanlar genellikle negatif perspektife sahip olma eğilimindedirler. Bu durum doğal olarak hafızayı da aynı yönde etkilemektedir. Mesela, depresyonu olan biri eşinin ve çocuğunun mutsuz olduğu zamanları daha çok hatırlama eğiliminde olduğu için ailesinin genellikle mutsuz olduğu sonucuna ulaşabilir. Bu durum kişinin depresif semptonlarını devam ettirmesinde ve tetiklemesinde rol oynayabilir. Depresyonlu bireylerin negatif yönde düşünmelerinin altında yatan sebep de negatif bilgiler işlenirken bilişsel kontrol (cognitive control) de oluşan zayıflama olarak açıklanıyor (Gotlib & Joorman, 2010). Bu da depresyonlu kişilerin negatif bilgiye karşı daha duyarlı olmalarına sebep olabiliyor.
Hatırlama ve unutma hakkında pek çok teori vardır. Örneğin, ilk olarak Anderson ve arkadaşları tarafından 1994 yılında ortaya atılan teoriye göre bazen hatırlamak unutmaya yol açabiliyor (retrieval-induced forgetting). Yani, beyin otomatik olarak aynı kategoriye koyduğu bilgilerin eski olanını daha güncel olanı hatırladığında (veya hatırlanmaya çalışıldığında) unutuyor. Örneğin, arabanızı bugün nereye park ettiğinizi hatırlamaya çalıştığınız an, beyin otomatik olarak dün nereye park ettiğiniz bilgisini bloke ediyor. Bir başka örnek, yeni bir ülkeye taşındığınızı varsayalım. Yeni arkadaşlar, cadde ve sokak isimleri vs... Bütün bunları öğrenmeniz aynı kategorideki eski bilgileri daha az hatırlamanıza yol açıyor. Fakat, Anderson ve arkadaşlarının ortaya attığı teoriye göre, bu unutma geçici süreli oluyor. Yani tekrar eski evinize döndüğünüzde pekala her türlü bilgiyi tekrardan hatırlayabiliyorsunuz. Peki, beynimiz bunu neden yapıyor? Bunun altında yatan sebep aslında bilişsel yükü (cognitive load) azaltmak. Bir ay önce yediğimiz akşam yemeğini (özel bir durum olmadıkça) hatırlıyor olsaydık işimiz bir hayli zor olacaktı. Yani beyin kullanmadığı ve gereksiz olan bilgiyi aynı kategoride yeni bir bilgi geldiğinde farkında olmadan unutturuyor. Peki depresyon bu durumu nasıl etkiliyor? Literatürdeki çalışmalar, depresif (dysphoric) veya depresyon tanısı konmuş bireylerin özellikle negatif bilgiyi işlerken bu teoriye ters düştüğünü öngörmektedir. Yapılan çalışmalar sonucunda, depresif bireyler negatif bilgi, gereksiz (intrusive thoughts) bir bilgi olsa bile o bilgiyi unutma konusunda zorluk yaşamaktadır (Groome & Sterkaj, 2010). Bu durumun altında yatan sebepler depresiflerdeki negatif perspektif, zayıf bilişsel kontrol ve ruminasyon olarak özetlenmektedir. Yani depresyondaki bireylere beyin unutmalarını söylese bile bilişsel fonksiyonlardaki değişim yüzünden özellikle negatif bilgiyi unutmada zorluk yaşamaktadırlar. Ruminasyon, herhangi bir konu üzerine sürekli olarak düşünme ve kendini düşünmeden alıkoyamama olarak tanımlanmaktadır. Depresyon ve ruminasyon arasında pozitif bir korelasyon olduğu bazı çalışmalar tarafından desteklenmektedir (Papageorgiou & Wells, 2003). Yani sağlıklı bireylerde tamamen doğal olarak gerçekleşen unutma süreci depresyonlu bireylerde (özellikle negatif bilgi için) sekteye uğramaktadır.
Bütün bunları bilmek depresyonun sebeplerini daha iyi anlamamıza yardım edebilir, fakat bu alanda uzmanlaşmış profesyoneller bu bilgileri tedavilere de entegre etme konusunda çalışmaktadırlar. Örneğin, Joorman (2005), re-appraisal (yeniden ele alma) yönteminin etkili olacağını savunmaktadır. Yaptığı çalışmada, bu tekniğin duyguları düzenlemede ve kişinin negatif perspektifini değiştirmede işe yaradığını göstermiştir.
Referenslar
Anderson, M. C., Bjork, R. A., & Bjork, E. L. (1994). Remembering can cause forgetting: retrieval dynamics in long-term memory. Journal of Experimental Psychology: Learning, Memory, and Cognition, 20(5), 1063.
Ferrari A., Somerville A., Baxter A., Norman R., Patten S., Vos T., & Whiteford H. (2013). Global variation in the prevalence and incidence of major depressive disorder: a systematic review of the epidemiological literature. Psychological Medicine, 43 (3), 471-481.
Gotlib, I. H., & Joormann, J. (2010). Cognition and depression: current status and future directions. Annual review of clinical psychology, 6, 285.
Groome, D. H., & Sterkaj, F. (2010). Retrieval-induced forgetting and clinical depression. Cognition & Emotion, 24, 63–70.
Joormann, J. (2005). Inhibition, rumination, and mood regulation in depression. Cognitive limitations in aging and psychopathology: Attention, working memory, and executive functions, 275-312. Acta Psychologica, 144, 1-5.
Papageorgiou, C., & Wells, A. (2003). An empirical test of a clinical metacognitive model of rumination and depression. Cognitive therapy and research, 27(3), 261-273.
Depresyon, hayatın her alanına yayılarak sosyal, duygusal ve iş yaşamına ciddi oranda zarar veren bir ruhsal rahatsızlıktır. Depresyonun dünya genelinde görülme sıklığı % 4.7 dir (Ferrari ve ark, 2013). Depresyonun bilişsel fonksiyonları olumsuz olarak etkilediği pek çok bilimsel çalışma tarafından desteklenmektedir. Bilişsel fonsiyonların kısaca tanımı: hatırlama, dikkat, problem çözme, karar verme, plan yapma gibi mekanizmaların genel ismidir. Bunun günlük hayata etkisi depresyonda olan insanlarda konsantre eksikliği, ders çalışırken veya iş hayatında çok çalışsa bile yeterli verimi alamama, unutkanlık ve karar vermede zorluk olarak özetlenebilir.
Bilişsel fonsiyonlardan biri olan hafızayı ele alacak olursak depresyonun hafızayı ne yönde ve nasıl etkilediği literatürde geniş kapsamlı olarak ele alınmıştır. Depresyonu olan insanlar genellikle negatif perspektife sahip olma eğilimindedirler. Bu durum doğal olarak hafızayı da aynı yönde etkilemektedir. Mesela, depresyonu olan biri eşinin ve çocuğunun mutsuz olduğu zamanları daha çok hatırlama eğiliminde olduğu için ailesinin genellikle mutsuz olduğu sonucuna ulaşabilir. Bu durum kişinin depresif semptonlarını devam ettirmesinde ve tetiklemesinde rol oynayabilir. Depresyonlu bireylerin negatif yönde düşünmelerinin altında yatan sebep de negatif bilgiler işlenirken bilişsel kontrol (cognitive control) de oluşan zayıflama olarak açıklanıyor (Gotlib & Joorman, 2010). Bu da depresyonlu kişilerin negatif bilgiye karşı daha duyarlı olmalarına sebep olabiliyor.
Hatırlama ve unutma hakkında pek çok teori vardır. Örneğin, ilk olarak Anderson ve arkadaşları tarafından 1994 yılında ortaya atılan teoriye göre bazen hatırlamak unutmaya yol açabiliyor (retrieval-induced forgetting). Yani, beyin otomatik olarak aynı kategoriye koyduğu bilgilerin eski olanını daha güncel olanı hatırladığında (veya hatırlanmaya çalışıldığında) unutuyor. Örneğin, arabanızı bugün nereye park ettiğinizi hatırlamaya çalıştığınız an, beyin otomatik olarak dün nereye park ettiğiniz bilgisini bloke ediyor. Bir başka örnek, yeni bir ülkeye taşındığınızı varsayalım. Yeni arkadaşlar, cadde ve sokak isimleri vs... Bütün bunları öğrenmeniz aynı kategorideki eski bilgileri daha az hatırlamanıza yol açıyor. Fakat, Anderson ve arkadaşlarının ortaya attığı teoriye göre, bu unutma geçici süreli oluyor. Yani tekrar eski evinize döndüğünüzde pekala her türlü bilgiyi tekrardan hatırlayabiliyorsunuz. Peki, beynimiz bunu neden yapıyor? Bunun altında yatan sebep aslında bilişsel yükü (cognitive load) azaltmak. Bir ay önce yediğimiz akşam yemeğini (özel bir durum olmadıkça) hatırlıyor olsaydık işimiz bir hayli zor olacaktı. Yani beyin kullanmadığı ve gereksiz olan bilgiyi aynı kategoride yeni bir bilgi geldiğinde farkında olmadan unutturuyor. Peki depresyon bu durumu nasıl etkiliyor? Literatürdeki çalışmalar, depresif (dysphoric) veya depresyon tanısı konmuş bireylerin özellikle negatif bilgiyi işlerken bu teoriye ters düştüğünü öngörmektedir. Yapılan çalışmalar sonucunda, depresif bireyler negatif bilgi, gereksiz (intrusive thoughts) bir bilgi olsa bile o bilgiyi unutma konusunda zorluk yaşamaktadır (Groome & Sterkaj, 2010). Bu durumun altında yatan sebepler depresiflerdeki negatif perspektif, zayıf bilişsel kontrol ve ruminasyon olarak özetlenmektedir. Yani depresyondaki bireylere beyin unutmalarını söylese bile bilişsel fonksiyonlardaki değişim yüzünden özellikle negatif bilgiyi unutmada zorluk yaşamaktadırlar. Ruminasyon, herhangi bir konu üzerine sürekli olarak düşünme ve kendini düşünmeden alıkoyamama olarak tanımlanmaktadır. Depresyon ve ruminasyon arasında pozitif bir korelasyon olduğu bazı çalışmalar tarafından desteklenmektedir (Papageorgiou & Wells, 2003). Yani sağlıklı bireylerde tamamen doğal olarak gerçekleşen unutma süreci depresyonlu bireylerde (özellikle negatif bilgi için) sekteye uğramaktadır.
Bütün bunları bilmek depresyonun sebeplerini daha iyi anlamamıza yardım edebilir, fakat bu alanda uzmanlaşmış profesyoneller bu bilgileri tedavilere de entegre etme konusunda çalışmaktadırlar. Örneğin, Joorman (2005), re-appraisal (yeniden ele alma) yönteminin etkili olacağını savunmaktadır. Yaptığı çalışmada, bu tekniğin duyguları düzenlemede ve kişinin negatif perspektifini değiştirmede işe yaradığını göstermiştir.
Referenslar
Anderson, M. C., Bjork, R. A., & Bjork, E. L. (1994). Remembering can cause forgetting: retrieval dynamics in long-term memory. Journal of Experimental Psychology: Learning, Memory, and Cognition, 20(5), 1063.
Ferrari A., Somerville A., Baxter A., Norman R., Patten S., Vos T., & Whiteford H. (2013). Global variation in the prevalence and incidence of major depressive disorder: a systematic review of the epidemiological literature. Psychological Medicine, 43 (3), 471-481.
Gotlib, I. H., & Joormann, J. (2010). Cognition and depression: current status and future directions. Annual review of clinical psychology, 6, 285.
Groome, D. H., & Sterkaj, F. (2010). Retrieval-induced forgetting and clinical depression. Cognition & Emotion, 24, 63–70.
Joormann, J. (2005). Inhibition, rumination, and mood regulation in depression. Cognitive limitations in aging and psychopathology: Attention, working memory, and executive functions, 275-312. Acta Psychologica, 144, 1-5.
Papageorgiou, C., & Wells, A. (2003). An empirical test of a clinical metacognitive model of rumination and depression. Cognitive therapy and research, 27(3), 261-273.
|
Yazan
|
Bu makaleden alıntı yapmak
için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir: "Depresyon Hafızayı Nasıl Etkiler?" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Uzm.Psk.Betül ÖZDEMİR'e aittir ve makale, yazarı tarafından TavsiyeEdiyorum.com (http://www.tavsiyeediyorum.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır. Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak Uzm.Psk.Betül ÖZDEMİR'in izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz. |
Beğenin 
Yazan Uzman
|
| Makale Kütüphanemizden | ||||
|
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak
hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir
yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.
