Geriatri , Yaşlılık
Shock’e göre geriatri;
Zamanla tüm bedenin veya organların , dokuların ve hücrelerin performansında meydana gelen geri dönüşsüz, ilerleyici değişikliklerdir.
Yaşlılıkla ilgili çalışmaların çoğunda yaşlanma 65 yaş ve üstü olarak kabul edilmiştir.
Dünya Sağlık Örgütü psikogeriatrik yaşlılık dönemini 65 yaş ve üstünü yaşlı, 85 yaş ve üzerini çok yaşlı olarak tanımlamıştır. Gerontolojistler ise yaşlılığı 65-74 yaş arası genç yaşlı, 75-84 yaş arasını orta yaşlı ve 85 yaş üzerini ileri yaşlılık (ihtiyarlık) devri olarak sınıflamışlardır.
Kronolojik yaşlanma; insanın doğumundan itibaren içinde bulunduğu zamana kadar geçen yıllara bağlı yaşlanmayı anlatır.
Biyolojik yaşlanma; kalıtım, sağlık ve iş gücüne göre saptanan yaşlanmadır.
Yaşlılarda Meydana Gelen Değişiklikler
Vücut kas kitlesi azalır
Yağ dokusu artar
Plazma hacmi azalır
Total vücut sıvısı azalır
Total plazma albumini azalır
Nörolojik sistemde meydana gelen değişiklikler:
Yakın hafıza kaybı vardır
Koordinasyon azalır
Refleksler yavaşlar
Sinir iletim hızı azalır
Endokrin sistemde meydana gelen değişiklikler:
Menopoz ile kemiklerden kalsiyum çekilmesi hızlanır.
Tiroit hormonu değişikliklerine bağlı olarak bazal metabolizma düşer.
Nöraadrenalin ve büyüme hormonu salgılanması azalarak yağsız doku kitlesi azalır.
Safra akımının azalmasına bağlı olarark A D E K vitaminlerinde yetmezlik olur.
Böbreklerde meydana gelen değişiklikler:
Fonksiyon gören nefron sayısı azalır.
Glomerüler filtrasyon hızı azalır.
Renal akım hızı azalır.
Tübüler fonksiyonlar azalır.
Karaciğerde meydana gelen değişiklikler:
Boyutu küçülmesine rağmen fonksiyonları pek değişmez.
Enzimlerin çoğunun düzeyi düşer.
İlaçların metabolize edilmesinde azalma olabilir.
Gastrointestinal sistemdeki değişiklikler:
Tat tomurcuk sayısı azalır.
Dişlerde çürüme ve çekilme söz konusudur.
Amilaz salgısı azalır.
Mide asit salgısının azalmasına bağlı olarak demir emilimi azalır.
İnce bağırsaklarda mukozal atrofiye bağlı olarak salgılanan enzimler azalır.
Aktif transport azalır.
Duyusal Değişiklikler:
Tat,koku,görme,işitme ve dokunma duyularında azalma görülür.
Dilde tat papillalarında azalma yaygındır.Buna bağlı olarak ilk önce tatlı ve tuzlu daha sonra acı ve ekşi tatlara duyarlılık azalır.
İşitme kaybı,koku alma duyusunda azalma ve yakın görmede bozukluk yaygındır.
Yaşlılıkta meydana gelen kişilik değişiklikleri:
Kişilikte değişmezlik (yenilikten korkma)
Sosyal ilşkilerinde daha derin ve daha seçici olur.
Eskiye özlem artar.
Yaşlı ile genç kuşak arasındaki mesafe artar.
Beden sağlıkları ile aşırı ilgilenme
Kişisel eşyalara düşkünlük artar.
Yaşlılıkta meydana gelen kognitif değişiklikler:
Sosyalizasyon süresi boyunca kazanılmış bilgide belirgin bir yıkım olmaz.
Yeteneklerdeki akıcılık yaş arttıkça azalma eğilimindedir.
Genel sağlığı bozan hastalık ve beynin patolojik durumlarında entelektüel fonksiyonlar belirgin etkilenir.
Yazılı bilgiyi anlama ve hatırlama orta ve düşük verbal yeteneği olan yaşlılarda azalmıştır.
Kelimelerin tanınması ile ilgili bellek ve verbal yetenekler anlamlı olarak etkilenir.
Biyomekaniksel değişiklikler:
Fonksiyonel aktivitelerin yapılabilmesi için kas iskelet sisteminin bütünlüğüne ihtiyaç vardır.
Kas Dokusu: Fibril sayısı azalır.
Mitokondrial enzimlerin konsantrasyonu azalır.
Yumuşak doku: Konnektif doku, ligamentler, eklem kapsülü ve deri esnekliğinde azalma kollajen dokudaki değişikliklere sekonder oluşmaktadır.Bu dokulardaki esnekliğin kaybına bağlı olarak şok absorbsiyon yeteneği azalır.Yaralanma riskinin artmasına yol açar.
Eklem yapıları: Dejeneratif eklem değişiklikleri(özellikle ağırlık taşıyan eklemler)
Kartilajın fokal fibrilasyonu.
Protoglikan komponentte değişimler.
Subkondral kemik ağırlık taşımaya maruz kalır.
İskelet Sistemi: Kemik doku %10 kayıp.
Osteoblastik aktivitede azalma
Kemik matriks oluşumu azalması
Gözenekli bir kemik yapısı gelişir (osteoporoz)
Kemik strese karşı olan toleransı azalır.
Mobilite yeteneği azalır.
İnaktif yaşam tarzı benimsenir.
Kardiopulmoner sistem değişiklikleri:
Aort ve mitral kapaklarda sertleşme, konnektif doku miktarında artış, elastikiyetin azalması.
İstirahat kalp hızı değişmez, max kalp hızı azalır.Sistolik ve diastolik basınç artar.
Göğüs kafes esnekliği azalır.
Solunum kasları zayıflar.
Max inspirasyon ve expirasyon kapasitesi azalır.
Alveolar genişleme duvarda incelme olur.
Lokomotor Değişiklikler:
Herhangi bir spesifik rahatsızlığı olmasa bile yürüme bozukluğu görülür.Yardımcı alete ihtiyaç hisseder.
Hız: Yavaş yürüme eğilimindedir.
63 den sonra her yıl azalır.
Adım uzunluğu: Kas kollejen yapılarının kısalması ve nörolojik sistem değişiklileri nedeniyle kısalmıştır.
Adım genişliği: Denge adaptasyonu için artar.
Kinematik: Kalça diz ve ayak bileklerinde sagittal harekette azalma, başın vertikal yer değiştirmesinde kayıp ve pelvisintransfer rotasyonunda azalma.
Swing faz süresi azalırken topuk kalkış süresi artmıştır.
Kas kısalıkları ve kas zayıflıkları vücudun düzgün duruşunu etkilemektedir.Yaşlılarda kifoza ilave olarak kalça ve dizlerde fleksiyon gibi postüral değişiklikler daha sık gözlenmektedir.
Denge kaybına bağlı olarak düşme riski artar.
İnaktivite: Yaşlı bireylerde fonksiyonel kapasitenin azalmasının en önemli nedeni çoğu y7aşlının benimsediği inaktif yaşam stilidir.Buna iki faktör neden olur.
Akut immobilizasyon: Herhangi bir kaza ve hastalık nedeniyle yatağa bağlı olmasını ifade eder.
Kronik immobilizasyon: Tedavisi uzun süren problemler sonucunda yaşlının daha uzun süreli olarakimmobil kalması durumudur(amputasyon, kalp yetmezliği vb.)
Yaşlı Bireyler İçin Risk Faktörleri
Kalkık ve yıpranmış halı
Kaygan zemin ve küvet
Yetersiz veya göz kamaştıran ışıklandırma
Yatak ve tuvaletin uygun olmayan yükseklikte olması
Kapı eşikleri
Kötü mimari dizayn
Geriatrik rehabilitasyonun ana hedefi: Beklenen yaşam süresinin uzamasına bağlı olarak yaşlı populasyonun gittikçe artması gerek fiziksel yetilerin kaybı , gerekse de bu yaş grubunda görülen kronik progresif hastalıklara bağlı olarak gelişen fonksiyon kayıpları geriatrik rehabilitasyona verilen önemi daha da arttırmaktadır.Yaşlı bireylerin kaybettikleri fiziksel yetilerini tekrar kazandırmak, günlük yaşamda bağımsız veya en az bağımlı hale getirmek, fiziksel, sosyal ve psikolojik açıdan yaşam kalitesini mümkün olan en üst seviyeye çıkarmak rehabilitasyonun ana hedefini oluşturmaktadır.
Geriatrik rehabilitasyonu kısıtlayan bazı faktörler:
İleri fiziksel engellilik durumu
İleri duyusal bozukluk
Psikiyatrik ve emosyonel sorunlar
Mental düzey düşüklüğü
Başka hastalıkların birlikteliği
Uygun olmayan ilaç tedavisi (ilacı yan etkileri)
Obezite ya da kaşeksi
Rehabilitasyon için yetersiz olanaklar
Bu faktörler rehabilitasyon programına başlamadan önce düzeltilmelidir.Gerekiyorsa gerekli cihazlarla desteklenmelidir.
Rehabilitasyon programı planlanırken:
Nörolojik , kas iskelet sistemi ve kardiorespiratuar açıdan hastanın fiziksel durumu ve sahip olduğu fonksiyonel düzeyi belirlenmeli ve bireye özgü bir program planlanmalıdır.
Eşlik eden psikolojik veya psikiyatrik problemler rehabilitasyona yanıtı yavaşlatacağından hızla ortadan kaldırılmaya çalışılmalıdır.
Egzersiz programları yaşlı hastanın öğrenme potansiyeli göz önüne alınarak mümkün olduğunca basite indirgenmelidir.
İmmobilizasyondan kaçınılmalıdır.
Hedeflenen düzeye ulaşmanın yavaş olacağı veya bazı kaybedilmiş fonksiyonların tekrar kazanılamayabileceği konusunda hasta ve ailesine bilgi verilmelidir.
Rehabilitasyon multidisipliner bir yaklaşım gerektirdiğinden , diğer tüm uzmanlık dallarının rehabilitasyona katılması sağlanmalıdır.
Fizyoterapist tarafından düzenli aralıklarla varılan düzey değerlendirilmeli ve gerekli modifikasyonlar yapılmalıdır.
Rehabilitasyonun hedefleri:
Genel fonksiyonel kapasitenin korunması
Kas iskelet sisteminin koordineli çalışmasının sağlanması
Psikolojik yapının desteklenmesi
Fiziksel , sosyal ve fizyolojik olarak yaşlılığın getirdiği beceri kaybını düzeltmek veya duruma adaptasyonu sağlamak
Düşme riskinin azaltılması
Emniyetli bir yaşam sağlanması
Rehabilitasyonun basamakları:
Primer bozukluğu saptamak
Sekonder yetersizlikleri önlemek
Fonksiyonel defisitleri tedavi etmek
Kişinin yetersizliğine , çevresine ve topluma adaptasyonunu sağlamak
Rehabilitasyonun prensipleri:
Yaşlının yetenekleri ve oluşan değişiklikler göz önünde bulundurulmalı
Aktivitenin içeriği optimum sağlık ve optimum fonksiyonellik
Rehabilitasyonun amaçları:
Varolan problemlerin ilerlemesini önlemek
Sekonder komplikasyonları önlemek
Kaybedilen fonksiyonların yeniden kazanılması
Ağrının kontrol altına alınması.Yaşlı hastalarda çok önemlidir.
Akut ağrı:İstirahat , buz , kompresyon , elevasyon , hafif egzersiz , analjezik kullanılabilir.
Kronik ağrı:Tedavi ve kontrolü daha zordur.Elektroterapi ajanları , eklem mobilizasyon teknikleri vb. kullanılabilir.
Rehabilitasyonun temel komponentleri:
Bakım:Herhangi bir hastalık veya travma sonucu sakatlığa sahip olan yaşlılara her yönden bakım.
Erken rehabilitasyon: Küçük problemleri ele alarak büyük sakatlık ve kötü gidişi geciktirir.
Fiziksel uygunluk programları: Sağlığın korunması (diyet, vitamin alımı).Kemik yoğunluğunun arttırılması(egzersiz).Postür ve denge eğitimi.
Geriatride Egzersiz Nasıl Olmalı
Total kas kitlesinin büyük bir kısmını içermeli
Büyük kas gruplarının kullanımı arttırılmalı
Küçük kas gruplarının kullanımı azaltılmalı
Dinamik kas kontraksiyonları arttırılmalı
Statik kas kontraksiyonları azaltılmalı
Aerobik olmalı
Isınma ve soğuma fazlarını içermeli
Şiddeti , niteliği ve durasyonu hastanın fonksiyonelliğine göre ayarlanmalı
Düzenli dinlenme aralıkları olmalı
Karmaşık ve zorlayıcı aktivitelerden kaçınılmalı
Programın etkili ve organizmaya faydalı olabilmesi için submaksimal düzeyde olmalı
Frekansı:Haftada 3-5 kez 20-30 dk. Olmalı
Daha çok grup eğitimine yönlendirilmeli
Kuvvetlendirme Egzersizleri: Daha sağlıklı yaşlılarda yüksek şiddetli kuvvetlendirme egzersizleri (1 max. Tekrarın %80’i) kullanılabilir.Maksimal yürüme hızı, normal yürüme hızı ve merdiven aktivitelerinde artış gözlenir.
Kondisyonu yetersiz olan yaşlılar için düşük şiddette kuvvetlendirme egzersizleri daha uygundur.
Aerobik Egzersizler: Yüzme, koşma, yürüme, bisiklet vb. Aerobik kapasitede gelişme sağlar.
Program VO2 max. Ve dinlenme kalp hızı ölçümüne bakılarak kişiye özel hazırlanmalıdır.
Yüksek şiddetli : Max. Kalp hızının %50-70i oranında yapılmalı.En az 6 hafta ve haftada 3 gün süreyle yapılmalıdır.
Düşük şiddetli: Max. Kalp hızının %30-45’i oranında yapılmalıdır.En az 9 hafta devam edilmeli.Haftada 3 kez ve 25’er dakika yapılmalıdır.
Germe Egzersizleri: Yaşlılarda fleksibiliteyi artırmak, NEH’ni (normal eklem hareketleri) geliştirmekveya korumak amacıyla uygulanır.
Esnekliğin artması için en az 30-60 sn. yapılmalıdır.
Postür Egzersizleri:Mobilitede azalmayla postüral bozukluklar birlikte gelişir.Genelde solunum problemleri görüldüğü için solunum egzersizleriyle kombine edilmelidir.
Denge Eğitimi:Yaşla birlikte vücut kontrolünde, dengede, kas gücünde ve kas tonusunda azalma olur.Bunun sonucunda bozulmuş postür, salınımların azalması, deformitelere bağlı pozisyon hissinin azalması, yürüme problemleri düşmede majör faktörlerdir.
Antigravite kaslarına yönelik kuvvetlendirme
Yürüme eğitimi
Duysal redükasyon
Denge topu üzerinde denge eğitimi
Denge tahtası ile çalışma
Yürüme Eğitimi: Patolojik yürüyüş şekilleri engellenir ortadan kaldırılır.
Düzgün yürüyüş paterni geliştirilir.
Dengenin artışı ile düşmeler engellenir.
Solunum: Solunum kaslarının kuvvetlendirilmesi.
Toraksın esnekliğinin arttırılması.
Vital kapasiteyi arttırmak ve artan rezidüel volümü azltmak/artışını durdurmak için solunum egzersizleri aerobik egzersizlerle kombine edilebilir.
Koordinasyon: Geriatriklerde sık görülen ms , Parkinson vb. hastalıklarda serebellar tutulum varsa koordinasyon eğitimi göz ardı edilmemelidir.Ayrıca sağlıklı yaşlılarda da bu durumun üstünde durulmalıdır.
Mobiliteye yardımcı cihazların kullanımı: Baston, walker, koltuk değnekleri, tekerlekli sandalyeler, deformitelere yönelik uygulanan ortezler
Zamanla tüm bedenin veya organların , dokuların ve hücrelerin performansında meydana gelen geri dönüşsüz, ilerleyici değişikliklerdir.
Yaşlılıkla ilgili çalışmaların çoğunda yaşlanma 65 yaş ve üstü olarak kabul edilmiştir.
Dünya Sağlık Örgütü psikogeriatrik yaşlılık dönemini 65 yaş ve üstünü yaşlı, 85 yaş ve üzerini çok yaşlı olarak tanımlamıştır. Gerontolojistler ise yaşlılığı 65-74 yaş arası genç yaşlı, 75-84 yaş arasını orta yaşlı ve 85 yaş üzerini ileri yaşlılık (ihtiyarlık) devri olarak sınıflamışlardır.
Kronolojik yaşlanma; insanın doğumundan itibaren içinde bulunduğu zamana kadar geçen yıllara bağlı yaşlanmayı anlatır.
Biyolojik yaşlanma; kalıtım, sağlık ve iş gücüne göre saptanan yaşlanmadır.
Yaşlılarda Meydana Gelen Değişiklikler
Vücut kas kitlesi azalır
Yağ dokusu artar
Plazma hacmi azalır
Total vücut sıvısı azalır
Total plazma albumini azalır
Nörolojik sistemde meydana gelen değişiklikler:
Yakın hafıza kaybı vardır
Koordinasyon azalır
Refleksler yavaşlar
Sinir iletim hızı azalır
Endokrin sistemde meydana gelen değişiklikler:
Menopoz ile kemiklerden kalsiyum çekilmesi hızlanır.
Tiroit hormonu değişikliklerine bağlı olarak bazal metabolizma düşer.
Nöraadrenalin ve büyüme hormonu salgılanması azalarak yağsız doku kitlesi azalır.
Safra akımının azalmasına bağlı olarark A D E K vitaminlerinde yetmezlik olur.
Böbreklerde meydana gelen değişiklikler:
Fonksiyon gören nefron sayısı azalır.
Glomerüler filtrasyon hızı azalır.
Renal akım hızı azalır.
Tübüler fonksiyonlar azalır.
Karaciğerde meydana gelen değişiklikler:
Boyutu küçülmesine rağmen fonksiyonları pek değişmez.
Enzimlerin çoğunun düzeyi düşer.
İlaçların metabolize edilmesinde azalma olabilir.
Gastrointestinal sistemdeki değişiklikler:
Tat tomurcuk sayısı azalır.
Dişlerde çürüme ve çekilme söz konusudur.
Amilaz salgısı azalır.
Mide asit salgısının azalmasına bağlı olarak demir emilimi azalır.
İnce bağırsaklarda mukozal atrofiye bağlı olarak salgılanan enzimler azalır.
Aktif transport azalır.
Duyusal Değişiklikler:
Tat,koku,görme,işitme ve dokunma duyularında azalma görülür.
Dilde tat papillalarında azalma yaygındır.Buna bağlı olarak ilk önce tatlı ve tuzlu daha sonra acı ve ekşi tatlara duyarlılık azalır.
İşitme kaybı,koku alma duyusunda azalma ve yakın görmede bozukluk yaygındır.
Yaşlılıkta meydana gelen kişilik değişiklikleri:
Kişilikte değişmezlik (yenilikten korkma)
Sosyal ilşkilerinde daha derin ve daha seçici olur.
Eskiye özlem artar.
Yaşlı ile genç kuşak arasındaki mesafe artar.
Beden sağlıkları ile aşırı ilgilenme
Kişisel eşyalara düşkünlük artar.
Yaşlılıkta meydana gelen kognitif değişiklikler:
Sosyalizasyon süresi boyunca kazanılmış bilgide belirgin bir yıkım olmaz.
Yeteneklerdeki akıcılık yaş arttıkça azalma eğilimindedir.
Genel sağlığı bozan hastalık ve beynin patolojik durumlarında entelektüel fonksiyonlar belirgin etkilenir.
Yazılı bilgiyi anlama ve hatırlama orta ve düşük verbal yeteneği olan yaşlılarda azalmıştır.
Kelimelerin tanınması ile ilgili bellek ve verbal yetenekler anlamlı olarak etkilenir.
Biyomekaniksel değişiklikler:
Fonksiyonel aktivitelerin yapılabilmesi için kas iskelet sisteminin bütünlüğüne ihtiyaç vardır.
Kas Dokusu: Fibril sayısı azalır.
Mitokondrial enzimlerin konsantrasyonu azalır.
Yumuşak doku: Konnektif doku, ligamentler, eklem kapsülü ve deri esnekliğinde azalma kollajen dokudaki değişikliklere sekonder oluşmaktadır.Bu dokulardaki esnekliğin kaybına bağlı olarak şok absorbsiyon yeteneği azalır.Yaralanma riskinin artmasına yol açar.
Eklem yapıları: Dejeneratif eklem değişiklikleri(özellikle ağırlık taşıyan eklemler)
Kartilajın fokal fibrilasyonu.
Protoglikan komponentte değişimler.
Subkondral kemik ağırlık taşımaya maruz kalır.
İskelet Sistemi: Kemik doku %10 kayıp.
Osteoblastik aktivitede azalma
Kemik matriks oluşumu azalması
Gözenekli bir kemik yapısı gelişir (osteoporoz)
Kemik strese karşı olan toleransı azalır.
Mobilite yeteneği azalır.
İnaktif yaşam tarzı benimsenir.
Kardiopulmoner sistem değişiklikleri:
Aort ve mitral kapaklarda sertleşme, konnektif doku miktarında artış, elastikiyetin azalması.
İstirahat kalp hızı değişmez, max kalp hızı azalır.Sistolik ve diastolik basınç artar.
Göğüs kafes esnekliği azalır.
Solunum kasları zayıflar.
Max inspirasyon ve expirasyon kapasitesi azalır.
Alveolar genişleme duvarda incelme olur.
Lokomotor Değişiklikler:
Herhangi bir spesifik rahatsızlığı olmasa bile yürüme bozukluğu görülür.Yardımcı alete ihtiyaç hisseder.
Hız: Yavaş yürüme eğilimindedir.
63 den sonra her yıl azalır.
Adım uzunluğu: Kas kollejen yapılarının kısalması ve nörolojik sistem değişiklileri nedeniyle kısalmıştır.
Adım genişliği: Denge adaptasyonu için artar.
Kinematik: Kalça diz ve ayak bileklerinde sagittal harekette azalma, başın vertikal yer değiştirmesinde kayıp ve pelvisintransfer rotasyonunda azalma.
Swing faz süresi azalırken topuk kalkış süresi artmıştır.
Kas kısalıkları ve kas zayıflıkları vücudun düzgün duruşunu etkilemektedir.Yaşlılarda kifoza ilave olarak kalça ve dizlerde fleksiyon gibi postüral değişiklikler daha sık gözlenmektedir.
Denge kaybına bağlı olarak düşme riski artar.
İnaktivite: Yaşlı bireylerde fonksiyonel kapasitenin azalmasının en önemli nedeni çoğu y7aşlının benimsediği inaktif yaşam stilidir.Buna iki faktör neden olur.
Akut immobilizasyon: Herhangi bir kaza ve hastalık nedeniyle yatağa bağlı olmasını ifade eder.
Kronik immobilizasyon: Tedavisi uzun süren problemler sonucunda yaşlının daha uzun süreli olarakimmobil kalması durumudur(amputasyon, kalp yetmezliği vb.)
Yaşlı Bireyler İçin Risk Faktörleri
Kalkık ve yıpranmış halı
Kaygan zemin ve küvet
Yetersiz veya göz kamaştıran ışıklandırma
Yatak ve tuvaletin uygun olmayan yükseklikte olması
Kapı eşikleri
Kötü mimari dizayn
Geriatrik rehabilitasyonun ana hedefi: Beklenen yaşam süresinin uzamasına bağlı olarak yaşlı populasyonun gittikçe artması gerek fiziksel yetilerin kaybı , gerekse de bu yaş grubunda görülen kronik progresif hastalıklara bağlı olarak gelişen fonksiyon kayıpları geriatrik rehabilitasyona verilen önemi daha da arttırmaktadır.Yaşlı bireylerin kaybettikleri fiziksel yetilerini tekrar kazandırmak, günlük yaşamda bağımsız veya en az bağımlı hale getirmek, fiziksel, sosyal ve psikolojik açıdan yaşam kalitesini mümkün olan en üst seviyeye çıkarmak rehabilitasyonun ana hedefini oluşturmaktadır.
Geriatrik rehabilitasyonu kısıtlayan bazı faktörler:
İleri fiziksel engellilik durumu
İleri duyusal bozukluk
Psikiyatrik ve emosyonel sorunlar
Mental düzey düşüklüğü
Başka hastalıkların birlikteliği
Uygun olmayan ilaç tedavisi (ilacı yan etkileri)
Obezite ya da kaşeksi
Rehabilitasyon için yetersiz olanaklar
Bu faktörler rehabilitasyon programına başlamadan önce düzeltilmelidir.Gerekiyorsa gerekli cihazlarla desteklenmelidir.
Rehabilitasyon programı planlanırken:
Nörolojik , kas iskelet sistemi ve kardiorespiratuar açıdan hastanın fiziksel durumu ve sahip olduğu fonksiyonel düzeyi belirlenmeli ve bireye özgü bir program planlanmalıdır.
Eşlik eden psikolojik veya psikiyatrik problemler rehabilitasyona yanıtı yavaşlatacağından hızla ortadan kaldırılmaya çalışılmalıdır.
Egzersiz programları yaşlı hastanın öğrenme potansiyeli göz önüne alınarak mümkün olduğunca basite indirgenmelidir.
İmmobilizasyondan kaçınılmalıdır.
Hedeflenen düzeye ulaşmanın yavaş olacağı veya bazı kaybedilmiş fonksiyonların tekrar kazanılamayabileceği konusunda hasta ve ailesine bilgi verilmelidir.
Rehabilitasyon multidisipliner bir yaklaşım gerektirdiğinden , diğer tüm uzmanlık dallarının rehabilitasyona katılması sağlanmalıdır.
Fizyoterapist tarafından düzenli aralıklarla varılan düzey değerlendirilmeli ve gerekli modifikasyonlar yapılmalıdır.
Rehabilitasyonun hedefleri:
Genel fonksiyonel kapasitenin korunması
Kas iskelet sisteminin koordineli çalışmasının sağlanması
Psikolojik yapının desteklenmesi
Fiziksel , sosyal ve fizyolojik olarak yaşlılığın getirdiği beceri kaybını düzeltmek veya duruma adaptasyonu sağlamak
Düşme riskinin azaltılması
Emniyetli bir yaşam sağlanması
Rehabilitasyonun basamakları:
Primer bozukluğu saptamak
Sekonder yetersizlikleri önlemek
Fonksiyonel defisitleri tedavi etmek
Kişinin yetersizliğine , çevresine ve topluma adaptasyonunu sağlamak
Rehabilitasyonun prensipleri:
Yaşlının yetenekleri ve oluşan değişiklikler göz önünde bulundurulmalı
Aktivitenin içeriği optimum sağlık ve optimum fonksiyonellik
Rehabilitasyonun amaçları:
Varolan problemlerin ilerlemesini önlemek
Sekonder komplikasyonları önlemek
Kaybedilen fonksiyonların yeniden kazanılması
Ağrının kontrol altına alınması.Yaşlı hastalarda çok önemlidir.
Akut ağrı:İstirahat , buz , kompresyon , elevasyon , hafif egzersiz , analjezik kullanılabilir.
Kronik ağrı:Tedavi ve kontrolü daha zordur.Elektroterapi ajanları , eklem mobilizasyon teknikleri vb. kullanılabilir.
Rehabilitasyonun temel komponentleri:
Bakım:Herhangi bir hastalık veya travma sonucu sakatlığa sahip olan yaşlılara her yönden bakım.
Erken rehabilitasyon: Küçük problemleri ele alarak büyük sakatlık ve kötü gidişi geciktirir.
Fiziksel uygunluk programları: Sağlığın korunması (diyet, vitamin alımı).Kemik yoğunluğunun arttırılması(egzersiz).Postür ve denge eğitimi.
Geriatride Egzersiz Nasıl Olmalı
Total kas kitlesinin büyük bir kısmını içermeli
Büyük kas gruplarının kullanımı arttırılmalı
Küçük kas gruplarının kullanımı azaltılmalı
Dinamik kas kontraksiyonları arttırılmalı
Statik kas kontraksiyonları azaltılmalı
Aerobik olmalı
Isınma ve soğuma fazlarını içermeli
Şiddeti , niteliği ve durasyonu hastanın fonksiyonelliğine göre ayarlanmalı
Düzenli dinlenme aralıkları olmalı
Karmaşık ve zorlayıcı aktivitelerden kaçınılmalı
Programın etkili ve organizmaya faydalı olabilmesi için submaksimal düzeyde olmalı
Frekansı:Haftada 3-5 kez 20-30 dk. Olmalı
Daha çok grup eğitimine yönlendirilmeli
Kuvvetlendirme Egzersizleri: Daha sağlıklı yaşlılarda yüksek şiddetli kuvvetlendirme egzersizleri (1 max. Tekrarın %80’i) kullanılabilir.Maksimal yürüme hızı, normal yürüme hızı ve merdiven aktivitelerinde artış gözlenir.
Kondisyonu yetersiz olan yaşlılar için düşük şiddette kuvvetlendirme egzersizleri daha uygundur.
Aerobik Egzersizler: Yüzme, koşma, yürüme, bisiklet vb. Aerobik kapasitede gelişme sağlar.
Program VO2 max. Ve dinlenme kalp hızı ölçümüne bakılarak kişiye özel hazırlanmalıdır.
Yüksek şiddetli : Max. Kalp hızının %50-70i oranında yapılmalı.En az 6 hafta ve haftada 3 gün süreyle yapılmalıdır.
Düşük şiddetli: Max. Kalp hızının %30-45’i oranında yapılmalıdır.En az 9 hafta devam edilmeli.Haftada 3 kez ve 25’er dakika yapılmalıdır.
Germe Egzersizleri: Yaşlılarda fleksibiliteyi artırmak, NEH’ni (normal eklem hareketleri) geliştirmekveya korumak amacıyla uygulanır.
Esnekliğin artması için en az 30-60 sn. yapılmalıdır.
Postür Egzersizleri:Mobilitede azalmayla postüral bozukluklar birlikte gelişir.Genelde solunum problemleri görüldüğü için solunum egzersizleriyle kombine edilmelidir.
Denge Eğitimi:Yaşla birlikte vücut kontrolünde, dengede, kas gücünde ve kas tonusunda azalma olur.Bunun sonucunda bozulmuş postür, salınımların azalması, deformitelere bağlı pozisyon hissinin azalması, yürüme problemleri düşmede majör faktörlerdir.
Antigravite kaslarına yönelik kuvvetlendirme
Yürüme eğitimi
Duysal redükasyon
Denge topu üzerinde denge eğitimi
Denge tahtası ile çalışma
Yürüme Eğitimi: Patolojik yürüyüş şekilleri engellenir ortadan kaldırılır.
Düzgün yürüyüş paterni geliştirilir.
Dengenin artışı ile düşmeler engellenir.
Solunum: Solunum kaslarının kuvvetlendirilmesi.
Toraksın esnekliğinin arttırılması.
Vital kapasiteyi arttırmak ve artan rezidüel volümü azltmak/artışını durdurmak için solunum egzersizleri aerobik egzersizlerle kombine edilebilir.
Koordinasyon: Geriatriklerde sık görülen ms , Parkinson vb. hastalıklarda serebellar tutulum varsa koordinasyon eğitimi göz ardı edilmemelidir.Ayrıca sağlıklı yaşlılarda da bu durumun üstünde durulmalıdır.
Mobiliteye yardımcı cihazların kullanımı: Baston, walker, koltuk değnekleri, tekerlekli sandalyeler, deformitelere yönelik uygulanan ortezler
|
Yazan
|
Bu makaleden alıntı yapmak
için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir: "Geriatri , Yaşlılık" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Fzt.Sadık YILDIZ'e aittir ve makale, yazarı tarafından TavsiyeEdiyorum.com (http://www.tavsiyeediyorum.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır. Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak Fzt.Sadık YILDIZ'ın izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz. |
2 Beğeni 
Yazan Uzman
|
| Makale Kütüphanemizden | ||||
|
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak
hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir
yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.
