Modern Çağda Stresi Anlamak
Tüm psikoloji terimleri arasında belki de en sık kullanılanı: stres.. Hemen hepimiz stresle ilgili birşeyler biliyoruz, ama bilmediklerimiz de neredeyse bildiklerimiz kadar var...
Stresin kelime anlamına bakacak olursak; Bir organizmanın, üstesinden gelmesi gereken yeni koşullar karşısında verdiği tepki durumudur. (Kaynak: Psikoloji Terimleri Sözlüğü, Adnan Erkuş). Açıklamak gerekirse, yeni oluşan bir koşul karşısında verdiğimiz ruhsal, bedensel ve fizyolojik tepkilerin tümüne birden stres hali diyebiliriz...
Günümüzde trafik sıkışıklığı, gürültü, hava kirliliği, şiddet, suçlarda artış, kişilerin birbirinden uzaklaşması gibi etmenlerin de etkisiyle kişilerin stres yaşama ihtimali daha da artmaktadır... Kişilere ve duruma göre yaşanan stres de farklılıklar göstermektedir; örneğin bazı kişiler için bir karınca görmek stres unsuru olabilecekken, bazılarımızda hiçbir etki yaratmamaktadır...
Kelime anlamlarını, sözlük açıklamalarını bir yana bırakırsak, benim tanımımla stres, "belirli etkenlere bağlı olarak yaşadığımız*gerginlik hali"dir. Bazı zamanlarda yaşadığımız bu gerginlik fiziksel belirtilerle de kendini gösterir (tırnak yeme, ellerini masaya vurma, bacağını sallama vs.); bazı zamanlarda fizyolojik sonuçları olur (terleme, yüz kızarması, kalp atışlarında hızlanma, nefes alıp vermede hızlanma vs.) bazen ise bunların hiçbirini yaşamadan sadece ruhsal gerginlik yaşarız...
Stres aslında zannedildiği gibi her zaman olumsuz bir duygu değildir. Stres, hayatımızı devam ettirmek için vücudumuzun ürettiği bir savunma mekanizmasıdır aslında... Hiç stres yaşamadığımız bir hayatta kendimizi korumamız da zor olur... Örneğin karşıdan karşıya geçerken hızla size doğru yaklaşan bir arabayı gördünüz diyelim, bu durum, sizde yoğun stres yaratacak bir durumdur... Ve bu stres sayesinde de kaçıp hayatınızı kurtarabilirsiniz; ama bu ve benzeri durumlarda hiç stres yaşamadığımızı düşünürsek, karşıdan araba gelirken bile hiçbir tepki vermememiz anlamına gelir bu :) Bu da hayatın devamını zora sokabilir...
Bu yüzden stres temelde zararlı bir süreç değildir...
Peki o zaman, bizim için bu kadar hayati bir güçken, stres nasıl olup da hayatımızı bu kadar zorlaştıran bir hal almıştır? Nasıl olup da hayatın devamlılığını sağlamak için vücudumuzun verdiği bir tepki olan stres, günümüzde kalp rahatsızlığından dolayı oluşan ölümlerin birinci sebebi olabilir?
Neden Stres Yaşarız?
Stresin hayatımızda buluma sebebi aslında tamamen hayatın devamını sağlamak ve bizi tehlikelere karşı korumak...
Peki nasıl oluyor da stresin kendisi ruhsal ve bedensel sağlığımız için bir tehlike haline gelebiliyor?
Bu soruyu cevaplayabilmek için biraz geçmişe, insanoğlunun kökenlerine kadar gitmek gerekiyor: İlkel zamanlarda, hayatta kalabilmek için gerekli olan özelliklerin başında hız ve çeviklik gelmekteymiş; çünkü* o zamanlarda insanların hayatını tehdit eden unsurlar şimdiki gibi trafik kazaları, kanser gibi hastalıklar değil; yırtıcı ve vahşi hayvanlar, hayvan sürüleri, bilinmeyen-tanınmayan kabilelermiş...
Bu nedenle insanoğlu da o çağlardan bu yana zihninde "tehlikeli" diye nitelendirilebilecek şeyleri kodlayıp, bu etkenlerle karşılaştığında vücudunda alarm zillerini çalarak bir bakıma kendi koruma mekanizmasını oluşturmuş..
Peki bu mekanizma nasıl işliyor?
Bunu en kolay anlatabileceğimiz örnek, sıcak sobaya değen çocuk örneği.. Küçük bir çocuk sıcak bir sobaya değip, eli yandığında bir daha sobanın yanından korka korka geçer; ya da birkez doktora gitmiş ve korkmuş olan bir çocuk, sonrasında her gördüğü beyaz önlüklüden korkmaya başlar... İşte bizde stres yaratan faktörlerin zihnimize kodlanması da bundan çok farklı değildir...
Öncelikle atalarımızdan bize miras kalan bazı kodlamalar vardır; Örneğin ani şeylerden korkmamız, yüksek ses, hızlı hareket eden şeylerin bizi ürpertmesi gibi... (hatta evrimsel psikoloji teorisyenleri bu kodlamalar yüzünden insanoğlunun şeker ve şekerli gıdaları sevdiğini söyler... ) Geçmişte atalarımızın yaptığı ve onları başarıya götüren faktörler ortak bilinçaltımızla bizim nesillerimize kadar taşınmış... Stres de bu faktörlerden biri... Çünkü stres de tıpkı enerji veren şeker ve şekerli gıdalar gibi atalarımızın hayatta kalmasına yardımcı olmuş..
Gelelim günümüzde yaşadığımız "çağdaş" strese... Sonuçta artık atalarımız gibi sadece yırtıcı hayvan gördüğümüzde ya da hayati tehlikemiz olduğunda stres yaşamıyoruz... Belki bir raporu yetişemediğimizde, trafikte kaldığımızda, hatta belki elimizdeki bir bardağı düşürüp kırdığımızda bile değişik ölçülerde stres yaşıyoruz... Ve bu stresin oranı da kişiden kişiye göre değişiyor...
Bu da biraz bizim bilinçaltımız ve yaşadıklarımızla ilgili aslında... Daha önce benzer durumlarda kötü tecrübeler yaşadığımız vakalar zihnimizde kodlanıyor ve aynı ya da benzer bir ortamla karşılaştığımızda vücudumuz daha önceki kodlamayı hatırlayarak alarm zillerini çalmaya başlıyor... Dolayısıyla zihnimizde ne kadar fazla olumsuz kodlama varsa, stresten etkilenme olasılığımız da o kadar artıyor...
Bu noktada, stresin kendisinden çok, stres algısının önemli olduğunu söylemeliyiz. Mesela, bir kedi düşünün.... Kediden korkan bir kişi her kedi gördüğünde yoğun stres yaşarken, kedi besleyen biri her gördüğü kediye sevgiyle bakabilir. Nasıl oluyor bu? Demek ki kedi tek başına stres verici bir etken değilken, bir kişide yoğun stres kaynağı olabiliyor. İşte burada algının rolü başlıyor. Zihnimizdeki kodlamalar, düşüncelerimiz, duygularımız hepsi toplanarak bizim algımızı oluşturuyor. Eğer bu algımız, kediyi stres verici bire tken olarak görmemizes ebep olacak bir algıysa, stres tepkisi veriyoruz; değilse hiçbir tepki vermeden devam edebiliyoruz.
Dolayısıyla stresin gerçekte somut var olan bir kavramdan çok, bir algı olduğunu söylemek yanlış olmayacaktır.
Alarm Zilleri Çalınca!...
Her kişinin aynı durum karşısında yaşayacağı stres aynı mıdır? Yani aynı uyaranlar karşısında kişilerin stres yaşama olasılığı aynı mıdır?
Elbette "Hayır" ...
Hepimiz farklıyız... Bu nedenle de aynı olaylar bile olsa bu olaylardan etkilenme oranımız birbirimizden çok farklı olabilir...
Stresten etkilenme de,
- Kişilik faktörleri
- Çevresel faktörler
- Olayın olduğu zaman' a göre çok değişir...
Kişilik faktörlerinin, stres üzerindeki etkisi açıktır. Bazı kişilerin stresten etkilenmeye daha açık olduğunu, bazı kişilerin ise daha az stres yaşadığını biliyoruz... Bu biraz da kişinin stres yapısıyla, bir başka deyişle stres kişliğiyle ilgili.. Bir başka yazıda bu tiplere detaylı bir şekilde deyineceğiz..
Çevresel faktörler de stresten etkilenmemizi çok etkiler... Olay olduğunda ynaımızda kimler var, başka kimler gördü, olay bize ne kadar yakında oldu gibi faktörlerin tamamı o olayda yaşayacağımız stresi belirler...
Olayın olduğu zaman, yani olay olduğunda benim ruhsal yoğunluğum da o an ne kadar stres yaşayacağımı belirleyen faktörlerden biridir.. Eğer üst üste çok fazlaca şey yaşamışsam, sadece bir bardağım yere düşüp kırılması bile beni ağlatacak kadar strese sokabilir...
İşte bütün bu faktörlerden dolayı hepimiz stresi farklı yaşarız... Dolayısıyla stresi yenmekte ilk adımlardan biri, kendi stres davranışını anlamaktır...
Stresin kelime anlamına bakacak olursak; Bir organizmanın, üstesinden gelmesi gereken yeni koşullar karşısında verdiği tepki durumudur. (Kaynak: Psikoloji Terimleri Sözlüğü, Adnan Erkuş). Açıklamak gerekirse, yeni oluşan bir koşul karşısında verdiğimiz ruhsal, bedensel ve fizyolojik tepkilerin tümüne birden stres hali diyebiliriz...
Günümüzde trafik sıkışıklığı, gürültü, hava kirliliği, şiddet, suçlarda artış, kişilerin birbirinden uzaklaşması gibi etmenlerin de etkisiyle kişilerin stres yaşama ihtimali daha da artmaktadır... Kişilere ve duruma göre yaşanan stres de farklılıklar göstermektedir; örneğin bazı kişiler için bir karınca görmek stres unsuru olabilecekken, bazılarımızda hiçbir etki yaratmamaktadır...
Kelime anlamlarını, sözlük açıklamalarını bir yana bırakırsak, benim tanımımla stres, "belirli etkenlere bağlı olarak yaşadığımız*gerginlik hali"dir. Bazı zamanlarda yaşadığımız bu gerginlik fiziksel belirtilerle de kendini gösterir (tırnak yeme, ellerini masaya vurma, bacağını sallama vs.); bazı zamanlarda fizyolojik sonuçları olur (terleme, yüz kızarması, kalp atışlarında hızlanma, nefes alıp vermede hızlanma vs.) bazen ise bunların hiçbirini yaşamadan sadece ruhsal gerginlik yaşarız...
Stres aslında zannedildiği gibi her zaman olumsuz bir duygu değildir. Stres, hayatımızı devam ettirmek için vücudumuzun ürettiği bir savunma mekanizmasıdır aslında... Hiç stres yaşamadığımız bir hayatta kendimizi korumamız da zor olur... Örneğin karşıdan karşıya geçerken hızla size doğru yaklaşan bir arabayı gördünüz diyelim, bu durum, sizde yoğun stres yaratacak bir durumdur... Ve bu stres sayesinde de kaçıp hayatınızı kurtarabilirsiniz; ama bu ve benzeri durumlarda hiç stres yaşamadığımızı düşünürsek, karşıdan araba gelirken bile hiçbir tepki vermememiz anlamına gelir bu :) Bu da hayatın devamını zora sokabilir...
Bu yüzden stres temelde zararlı bir süreç değildir...
Peki o zaman, bizim için bu kadar hayati bir güçken, stres nasıl olup da hayatımızı bu kadar zorlaştıran bir hal almıştır? Nasıl olup da hayatın devamlılığını sağlamak için vücudumuzun verdiği bir tepki olan stres, günümüzde kalp rahatsızlığından dolayı oluşan ölümlerin birinci sebebi olabilir?
Neden Stres Yaşarız?
Stresin hayatımızda buluma sebebi aslında tamamen hayatın devamını sağlamak ve bizi tehlikelere karşı korumak...
Peki nasıl oluyor da stresin kendisi ruhsal ve bedensel sağlığımız için bir tehlike haline gelebiliyor?
Bu soruyu cevaplayabilmek için biraz geçmişe, insanoğlunun kökenlerine kadar gitmek gerekiyor: İlkel zamanlarda, hayatta kalabilmek için gerekli olan özelliklerin başında hız ve çeviklik gelmekteymiş; çünkü* o zamanlarda insanların hayatını tehdit eden unsurlar şimdiki gibi trafik kazaları, kanser gibi hastalıklar değil; yırtıcı ve vahşi hayvanlar, hayvan sürüleri, bilinmeyen-tanınmayan kabilelermiş...
Bu nedenle insanoğlu da o çağlardan bu yana zihninde "tehlikeli" diye nitelendirilebilecek şeyleri kodlayıp, bu etkenlerle karşılaştığında vücudunda alarm zillerini çalarak bir bakıma kendi koruma mekanizmasını oluşturmuş..
Peki bu mekanizma nasıl işliyor?
Bunu en kolay anlatabileceğimiz örnek, sıcak sobaya değen çocuk örneği.. Küçük bir çocuk sıcak bir sobaya değip, eli yandığında bir daha sobanın yanından korka korka geçer; ya da birkez doktora gitmiş ve korkmuş olan bir çocuk, sonrasında her gördüğü beyaz önlüklüden korkmaya başlar... İşte bizde stres yaratan faktörlerin zihnimize kodlanması da bundan çok farklı değildir...
Öncelikle atalarımızdan bize miras kalan bazı kodlamalar vardır; Örneğin ani şeylerden korkmamız, yüksek ses, hızlı hareket eden şeylerin bizi ürpertmesi gibi... (hatta evrimsel psikoloji teorisyenleri bu kodlamalar yüzünden insanoğlunun şeker ve şekerli gıdaları sevdiğini söyler... ) Geçmişte atalarımızın yaptığı ve onları başarıya götüren faktörler ortak bilinçaltımızla bizim nesillerimize kadar taşınmış... Stres de bu faktörlerden biri... Çünkü stres de tıpkı enerji veren şeker ve şekerli gıdalar gibi atalarımızın hayatta kalmasına yardımcı olmuş..
Gelelim günümüzde yaşadığımız "çağdaş" strese... Sonuçta artık atalarımız gibi sadece yırtıcı hayvan gördüğümüzde ya da hayati tehlikemiz olduğunda stres yaşamıyoruz... Belki bir raporu yetişemediğimizde, trafikte kaldığımızda, hatta belki elimizdeki bir bardağı düşürüp kırdığımızda bile değişik ölçülerde stres yaşıyoruz... Ve bu stresin oranı da kişiden kişiye göre değişiyor...
Bu da biraz bizim bilinçaltımız ve yaşadıklarımızla ilgili aslında... Daha önce benzer durumlarda kötü tecrübeler yaşadığımız vakalar zihnimizde kodlanıyor ve aynı ya da benzer bir ortamla karşılaştığımızda vücudumuz daha önceki kodlamayı hatırlayarak alarm zillerini çalmaya başlıyor... Dolayısıyla zihnimizde ne kadar fazla olumsuz kodlama varsa, stresten etkilenme olasılığımız da o kadar artıyor...
Bu noktada, stresin kendisinden çok, stres algısının önemli olduğunu söylemeliyiz. Mesela, bir kedi düşünün.... Kediden korkan bir kişi her kedi gördüğünde yoğun stres yaşarken, kedi besleyen biri her gördüğü kediye sevgiyle bakabilir. Nasıl oluyor bu? Demek ki kedi tek başına stres verici bir etken değilken, bir kişide yoğun stres kaynağı olabiliyor. İşte burada algının rolü başlıyor. Zihnimizdeki kodlamalar, düşüncelerimiz, duygularımız hepsi toplanarak bizim algımızı oluşturuyor. Eğer bu algımız, kediyi stres verici bire tken olarak görmemizes ebep olacak bir algıysa, stres tepkisi veriyoruz; değilse hiçbir tepki vermeden devam edebiliyoruz.
Dolayısıyla stresin gerçekte somut var olan bir kavramdan çok, bir algı olduğunu söylemek yanlış olmayacaktır.
Alarm Zilleri Çalınca!...
Her kişinin aynı durum karşısında yaşayacağı stres aynı mıdır? Yani aynı uyaranlar karşısında kişilerin stres yaşama olasılığı aynı mıdır?
Elbette "Hayır" ...
Hepimiz farklıyız... Bu nedenle de aynı olaylar bile olsa bu olaylardan etkilenme oranımız birbirimizden çok farklı olabilir...
Stresten etkilenme de,
- Kişilik faktörleri
- Çevresel faktörler
- Olayın olduğu zaman' a göre çok değişir...
Kişilik faktörlerinin, stres üzerindeki etkisi açıktır. Bazı kişilerin stresten etkilenmeye daha açık olduğunu, bazı kişilerin ise daha az stres yaşadığını biliyoruz... Bu biraz da kişinin stres yapısıyla, bir başka deyişle stres kişliğiyle ilgili.. Bir başka yazıda bu tiplere detaylı bir şekilde deyineceğiz..
Çevresel faktörler de stresten etkilenmemizi çok etkiler... Olay olduğunda ynaımızda kimler var, başka kimler gördü, olay bize ne kadar yakında oldu gibi faktörlerin tamamı o olayda yaşayacağımız stresi belirler...
Olayın olduğu zaman, yani olay olduğunda benim ruhsal yoğunluğum da o an ne kadar stres yaşayacağımı belirleyen faktörlerden biridir.. Eğer üst üste çok fazlaca şey yaşamışsam, sadece bir bardağım yere düşüp kırılması bile beni ağlatacak kadar strese sokabilir...
İşte bütün bu faktörlerden dolayı hepimiz stresi farklı yaşarız... Dolayısıyla stresi yenmekte ilk adımlardan biri, kendi stres davranışını anlamaktır...
|
Yazan
|
Bu makaleden alıntı yapmak
için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir: "Modern Çağda Stresi Anlamak" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Psk.Aslı TAŞ KAYABAŞ'e aittir ve makale, yazarı tarafından TavsiyeEdiyorum.com (http://www.tavsiyeediyorum.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır. Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak Psk.Aslı TAŞ KAYABAŞ'ın izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz. |
Beğenin 
Yazan Uzman
|
| Makale Kütüphanemizden | ||||
|
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak
hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir
yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.
